Proteklih meseci je nerešivost „srpskog pitanja“ – čak i u XXI veku kroz repetiranje neuspešnih pregovaranja povodom statusa Kosova – dobila još jednu dimenziju događajima u Crnoj Gori. Lična istorija jednog – d(r)ugog – doba se tako nastavlja, ali njenog hroničara već više nema da nas pouči o čemu se tu zapravo radi. No, uveren sam da ne treba biti intelektualna gromada formata jednog Dobrice Ćosića da bi se shvatilo šta se to valja iza dimne zavese litijanja, hapšenja i čitavog reality show-a kako srbarske tako i montenegrinske političke estrade. Slediti smrdljivi, a i neretko krvavi, trag privatnih materijalnih interesa izgleda kao jedini dovoljno pouzdan i proveren metod istraživanja uzrokâ tekućeg konflikta. Naime, neposredan povod za sukobe Vlade Crne Gore i Srpske pravoslavne crkve (SPC) u toj državi je usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti, a naročito odredba da će verski objekti i zemljište koje koriste verske zajednice na teritoriji Crne Gore, a koji su izgrađeni ili pribavljeni iz javnih prihoda države ili su bili u državnoj svojini do 1. decembra 1918. godine, postati državna svojina, ukoliko ne postoje dokazi o pravu svojine nad tim nepokretnim vrednostima.

 

Demokratski izabrani premijer, jedan od potencijalnih Ginisovih rekordera po broju decenija neprekidnog boravka na čelu jedne države, apologetski izjavljuje da se u dotičnom zakonu radi o zaštiti prava na ispovedanje vere uzurpiranog monopolom SPC na pravoslavlje u Crnoj Gori, dok druga strana tvrdi da je reč o još jednom u nizu progona sprskog naroda kojima je izložen još od... otkad zna za sebe. Premda je jedini pretendent na demonopolizaciju pravoslavlja u Crnoj Gori Crnogorska pravoslavna crkva za koju premijer tvrdi da postoji još od XV vijeka, kao i to da sporna odredba zakona implicira da će doći do podržavljenja maltene sve svojine SPC koja je postojala pre „aneksije“ Crne Gore od strane Srbije 1918. godine otvara put racionalnijem sagledavanju prirode sukoba kojem svedočimo. Prema tome, reč zapravo nije o religiji već o državnoj religiji, a time o samoj državi i odbrani njenog suvereniteta od agenture druge države u njoj – jer se radi o Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Da paradoks bude veći i u Republici Srbiji SPC ima status koji se teško može opisati drugačije do država u državi zbog njene izuzetosti iz poreskog sistema, a ponekad i od samih zakonâ te republike, dok istovremeno uživa neosporni ugled zvanične religije te države.

 

Iole promućurnijem posmatraču je jasno da je vlast u Crnoj Gori daleko manje zainteresovana za preuzimanje brige o materijanoj baštini pravoslavlja na tom prostoru, a daleko više za potencijalno građevinsko zemljište, dok se za drugu strane može isto reći u šta nas može uveriti i komercijalni tretman crkvenog zemljišta od strane same SPC u njenoj matičnoj državi – od stambeno-poslovnih zgrada do mini hidroelektrana. Time stižemo do primarnog uzroka tekućeg sukoba – sukoba materijanih interesa državodržaca Crne Gore i srpske državotvoriteljske crkve Stefana Nemanje iliti Svetog Simeona Mirotočivog – koji će nas uskoro opet pohoditi otelotvoren za večnost u obliku dvadeset tri i po metarskog kipa. Odatle i postaje jasno da kada se raziđe ružičasta magla političkog marketinga i splasnu uzavrela osećanja nacionalnog ponosa ostaje nešto što nema veze ni sa verom, niti sa bilo kakvom dobrobiti za narod sa obe strane državno-nacionalnog razdvajanja.

 

Kao i svaka društvena institucija koja bi tebalo da služi javnom interesu, tako je i svaka crkva podložna korupciji vođenoj privatnim interesima. Nema zaista ničeg lošeg u negovanju običaja i poštivanju tradicija, a uvek ima potencijalno dosta dobrog u verovanju u postojanje nečega daleko većeg i značajnijeg od sopstvene guzice. Svaka crkva takođe ima i neke društveno korisne funkcije, a naročito u zbrinjavanju i pomoći onima kojima je materijalna i duhovna pomoć neophodna a ne mogu je dobiti formalnim putem od države – mada se može opravdano sumnjati u adekvatnost korišćenja lopate u lečenju bolesti zavisnosti. Isto tako u svakoj crkvi, pa i u SPC, postoje ljudi na raznim nivoima njene hijerarhije koji vode iskrenu brigu o svojoj pastvi i pružaju konkretnu pomoć njenim članovima. Međutim, oni su najčešće taoci onih koji izgledaju isto kao i oni koji državljane Srbije drže kao taoce privatnog interesa koji se nameće kao stvar nacionalnog opstanka – ljudi sa prst-debelim zlatnim kajlama u njihovim crnim Audijima i Mercedesima sa zatamnjenim staklima.

 

Dakle, problem nije u navodnoj ugroženosti nacionalnog i religijskog identiteta, već u postojanju državnih i crkvenih feudalaca koji nastoje da nas odnosima lične zavisnosti pretvore u svoje kmetove namećući nam ne samo raznorazne globe i druga davanja, već i uprežući nas u jarmove identitarnih politika ne bismo li dobrovoljno vukli kroz blato istorije njihova kola puna opljačkanog plena. Još ranih 1970-ih godina, kada se tek rađao neoliberalni kredo, neomarksistički teoretičari su upozoravali da kapitalistički način proizvodnje nikada u stvarnosti ne odgovara svom idealnom tipu klasne podele na vlasnike kapitala i dvostruko slobodne radnike – u smislu pravne slobode od neposredne fizičke prinude na rad i u smislu onih koji su „oslobođeni“ sredstava za materijani opstanak te stoga moraju „dobrovoljno“ prodavati sopstveni „ljudski kapital“, tj. radnu snagu njihovih mišića i/ili mozga. Da kapitalizam potčinjava i koristi druge, istorijski prethodeće načine proizvodnje jasno je ne samo zbog povratka feudalnih društvenih odnosa u javni život, pa i onih robovlasničkih u nekim delovima ekonomije, već i zbog revitalizacije patrijarhalnih odnosa u privatnom životu. Ideologija tzv. alter-desnice je najbolji primer danas vladajuće mešavine viskotehnološkog kapitala i srednjevekovnih inkvizicijskih praksi i praznoverja – od bespravnog mučilačkog tretmana svih kojima se prišije kategorizacija teroristi ili neprijtelji države do raznoraznih teorija zavere, ravne Zemlje i opšte hajke na naučni racionalizam. Ipak, savremeni kmet neće moći još dugo da podnese tolike namete, desetke i druga davanja u krvi državnom i biznis plemstvu ma koliko ga oni ubeđivali u svetu nepovredivost nacionalnog i religijskog interesa, jer u svakom od nas čuči neki potencijalni Matija Gubec ili Tomas Mincer ili, pak, Spartak!