Čudne su te slučajne podudarnosti kada autori nezavisno jedan od drugoga posegnu za srodnim tematskim trigerima. Štaviše, kao da prošle i ove godine autori u recentnoj hrvatskoj prozi nastupaju u nekakvim trokutnim valovima. Najpre su romanopisci Edo Popović (Lomljenje vjetra, Ocean more), Ivica Đikić (Sanjao sam slonove, Naklada Ljevak) i Marinko Koščec (Četvrti čovjek, Algoritam) rekreirali politički roman, ne libeći se ni direktnih aluzija i satiričke invektive posvećene važnim akterima sa javne scene. Ipak, njihove su prozne tvorevine više nego li prepis ili kritički komentar stvarnosti. Recimo, roman Ede Popovića je složena mikstura žanrovskih matrica distopije, krimića, političke satire i postratne proze u koju su unete zen refleksije. Potom su ove godine, počev s kraja prethodne, nastupili gerontografi, hipersenzitivni za egzistencijalne fenomene starih i najstarijih generacija: Zoran Ferić, sa opsežnim romanom Kalendar Maja (Profil), koji je ovenčan nagradom Jutarnjeg lista, te Neven Ušumović i Marko Pogačar, autori knjiga priča: Rajske ptice (Profil) i Bog neće pomoći (Algoritam). Ali ni tu stvari nisu baš jednostavne.

Ne poznajem ni jednog postjugoslovenskog autora poput Nevena Ušumovića u čijoj je prozi geografski prostor u koji je priča smeštena u toj meri aktivan činilac značenja te priče, prostor koji je raspolućen na svoje dve regionalne polovine: istarsku i vojvođansku. U Ušumovićevoj novoj knjizi priča preteže istarski milje koji je zapravo geografski usko pozicioniran na istarsku mikroregiju, na prostor Kopra i njegove okoline uz izlete do Umaga, Grožnjana i Izole. Slično je i sa uticajem dva druga važna profesionalna opredeljenja autora na tok njegove proze: njegova prevodilačka aktivnost se u prozi reflektuje kao suzdržana multilingvalnost, često u funkciji samosvrhovitog pripovednog ornamenta. Ušumovićevo učešće u organizaciji Foruma Tomizza, angažovanog festivala sa istarske tromeđe (Umag, Kopar, Trst), da budem pomalo ironičan, svoj odjek u njegovom književnom tekstu nalazi u diskretnom potenciranju aktivističko-ekoloških tema, poput ilegelnog krivolova i masovne likvidacije i izvoza retkih i zakonom zaštićenih ptica iz srpskih i hrvatskih lovišta i protesta protiv izgradnje golf terena u okolišu turističkih naselja. Što je samo nastavak tendencije iz Ušumovićeve prethodne knjige priča Makovo zrno, recimo, iz jedne od najupečatljivijih priča „U stočnom vagonu“, gde je autorov vegetarijanski stav došao u punoj meri do izražaja– mesna industrija u Subotici doživljava se kao vid masovnog istrebljenja domaćih životinja uporedivo sa egzekucijama ljudi u nacističkim logorima.
No, šalu na stranu, ako smo se uopšte šalili, društvena samosvest autorove imaginacije nastavila se u tipu pripovedanja protkanog fusnotama, u kojima se objašnjavaju nepoznate reči, pojmovi ili toponimi pomenuti u tekstu priča. Štaviše, u jednoj priči je direktno naveden izvor korišćenih motiva, SF roman Svemirska nevjesta, Mladena Bjažića i Zvonimira Furtingera iz 1960. godine. Ušumovićev narator, ili pripovedni glas, glas je erudite koji voli da objašnjava, mada nije nametljiv ili logoreičan. Njegova objašnjenja su umesna i zanimljiva, iako stoji dilema koliko je taj informacijsko-edukativni prtljag teksta neophodan ili neizbežan za strukturiranje priča. Nivo podrazumevanog znanja koji čitalac mora posedovati da bi stupio u potpun dijalog sa svetom Ušumovićevih priča je viši nego što se to čini na prvi mah u čitalačkom suočavanju sa low fi erudicijom rasutom na fragmentarne tragove. Što se vremenskog opsega ovih osam priča tiče, Neven Ušumović nastavlja da prepliće, kao i u prethodnoj knjizi, svoju opsesivnu fokusiranost na savremeno slovenačko društvo i suživot „autohtonih“ i čefurja, i na devedesete, s tim da je prednost data savremenosti.

Neven Ušumović nenametljivo varira pripovedne postupke, često stavljajući likove u ulogu izveštača (u jednoj priči dramski ukrštajući monološke partije dvoje likova), dok naratora čini emocionalno pobuđenim, stoga delimično nepouzdanim, odnosno „nemogućim“, kakvi su likovi koji u priči „Upokojenci slabo spijo“ pripovedaju iz stanja kome, odnosno iz iskustva bliskom kliničkoj smrti. Autorska igrivost je važna odlika ove knjige koja njenog autora pokazuje ne kao zastupnika imaginacije koja se traži već koja i dalje voli da isprobava narativne mogućnosti; štaviše, koja voli da posegne i za žanrovskim obrascima poput SF-a ili horora. Igrivost prati i diskretan humor, najvidljiviji u anegdotalnoj priči „Čikungunja“, priči o bosanskom doseljeniku u Kopar koji će za svoju boljku izazvanu ujedom tigrastih komaraca potražiti lek u alternativnoj medicini i lekovitom delovanju mokraće nepoznate žene, ali prisutan poput finog začina i u drugim pričama.
I kao da je nekakav duh staloženosti, ili još više tihog antinaturalističkog protesta zavladao u Rajskim pticama, koji nije srubio hrapavost svakodnevice ili izbledeo zloslutnost 90-ih, ali je izbegao ili srećno odložio nasilje. Tako u priči „Vinaverova djeca“, Jasminka, penzionerka vinoholičarka iz Kopra, poreklom iz Vinkovaca koja je diplomirala na Filološkom fakultetu u Beogradu (to su ti ušumovićevski unutarjugoslovenski megamiksevi regionalnog porekla i životnih puteva njegovih likova), uspeva da izmakne iz ruku obesne i pijane mladeži, u situaciji koju bi crnotalasna imaginacija poentirala silovanjem i/ili ubistvom nemoćne žrtve. U priči „Slavujev jezik“ oblaporni i vremešni italijanski lovci koji oružjem od svojih pratilaca iz agencije za lovni turizam otimaju maloletnu devojku, to čine ne da bi je seksualno napastvovali, već da bi je odenuli u vilinsku haljinu i kazivali joj stihove oko logorske vatre. Uopšte, čak i u pričama koje evociraju 90-e i nestanak bližnjih, prevladava jedan sentiment nostalgične čežnje. Iako je erotska barijera među generacijama nepremostiva, postoje atipični trenuci dirljivih kontakata koji ne traju dugo ali ispunjavaju Ušumovićeve likove osećanjima suprotnim od poraza i očajanja.
Najbolje Ušumovićeve priče nisu žanrovski eksperimenti i metaliterarni omaži, već suptilne složene kompozicije u kojima se motivi asocijativno vezuju jedan uz drugi, scene postepeno i logično razvijaju, bez bizarnih motiva, jakih senzacija i velikih obrta, bez završnih poenti ili izneverenih očekivanja. Naizgled prizori iz svakodnevice ili komprimovane biografije, sa izuzetkom jedne anegdote i dva žanrovska hibrida, priče iz knjige Rajske ptice su formalno i značenjski utišanije od onih iz Makovog zrna (može biti zbog zrelijih godina autora ili pijeteta prema godinama likova :), ali nisu slabijeg efekta.