Koncipirana  kao „prva multimedijalna izložba o dugogodišnjim tabu temama: likvidaciji, suđenjima narodnim neprijateljima, Golom otoku i drugim logorima, prinudnom otkupu i kolektivizaciji“, izložba U ime naroda! autora dr Srđana Cvetkovića je, već na samom otvaranju, dobila burne reakcije. Naime, došlo je do protesta mladih „skojevaca“  koji su, za vreme otvaranja, demonstrirali ispred Istorijskog muzeja Srbije u kojem se izložba održava. Usledila je „poseta“ neidentifikovanih „momaka sa kapuljačama“  (čitaj: naci-bukača) koji su napali članove SKOJ, oteli im transparent i hitro pobegli pred policijom. Otvaranju su prisustvovali Ljiljana Pekić, udovica Borislava Pekića, pisci Dušan Kovačević i Dragoslav Mihailović koji je otvorio izložbu, te reditelj Goran Marković, Vuk Drašković i  NJKV Jelisaveta Karađorđević. Nije se sva medijska buka oko incidenta ispred Istorijskog muzeja Srbije ni stišala a počeli su da pljušte komentari čitalaca u elektronskim izdanjima dnevnih novina. Najglasniji su bili, naravno, protivnici komunista, levičara uopšte, pobornici otkrivanja „velikih istina“ poput one da su „Nedić, Ljotić i Mihailović štitili srpski narod“ ili da su  komunisti „streljali trideset hiljada Beograđana“. Naravno, srpski desničari su, a da nisu ni pogledali izložbu ili sakupili osnovne podatke o njoj, prepoznali ceo projekat kao svoj. Zašto?

Foto: Tanja Valič / Tanjug

Iako politička represija u poratnom periodu već dugo nije tabu-tema, činjenica je da je ova izložba prva te vrste u Srbiji i da će druge koje će verovatno uslediti, imati u njoj zanimljiv reper. Naime, naziv izložbe je dovoljno uopšten da može da, politički i ideološki, obuhvati sve i svakog, od krajnje levice do ekstremne desnice. Na ogromnoj zastavi koja pokriva deo fasade Istorijskog muzeja Srbije kao i na ulaznici za izložbu i dobrom delu propratnog materijala videćete lik našeg književnika Borislava Pekića koji je, kao član opozicionog Saveza demokratske omladine Jugoslavije bio 1948. godine uhapšen i osuđen prvo na deset a potom na petnaest godina robije. Pomilovan je 1953. godine. Pekićevo bezrazložno tamnovanje u nehumanim uslovima jeste snažan primer represije i odsustva demokratije u tadašnjoj Jugoslaviji i, kad na materijal stavite njegovu fotografiju iz zatvorskih dana, vi sugerišete da se izložba bavi onima koji su bili nevini,  proganjani zbog svojih uverenja. Ili jednostavno zato što za vreme prinudnog otkupa nisu mogli da daju vlastima onoliko poljoprivrednih proizvoda koliko se od njih očekivalo.

U holu će vas, na narodnom ćilimu karakterističnih šara, sačekati dve glasačke kutije – „Titova lista“, s filcanim dnom i druga, „ćorava“, opoziciona, s plehanim dnom koja, kad u nju stavite gumenu lopticu, bubnja kao kamion koji istovaruje ugalj. Mali podsetnik na „transparentnost“ izbora od 1945. godine pa sve do sredine pedesetih. Tu su i artefakti iz vremena rađanja DFJ, docnije FNRJ:  plakati, zastave, radio-aparati, primerci Politike i Demokratije. Deo izložbenog prostora predstavlja rekonstruisani narodni sud, po uzoru na one koji su funkcionisali u Srbiji 1944/5 godine. I, čini se na prvi pogled, prisustvovaćemo autentičnoj rekonstrukciji tog perioda. Tu su uniforme vojske i policije, čak i klupe iz pomenutih narodnih sudova. Na zidovima su fotografije žrtava represije, uglednih seljaka, industrijalaca, intelektualaca koji su progonjeni zbog ideološke zaslepljenosti, zavisti, pohlepe pripadnika nove vlasti. Potresan je primer Dragoljuba Jovanovića, lidera Narodne seljačke stranke koja je pripadala levom centru i koji je, uprkos podršci koju je pružio partizanima, osuđen na devet godina robije. No, u istoj prostoriji u kojoj su izloženi Jovanovićevi predmeti, fotografije i kratka biografija, nalazi se deo posvećen „đeneralu“ Draži Mihailoviću, kojem je, naravno, neregularno suđeno i koji, navodno, nije sarađivao s nacistima. U toj istoj prostoriji je izložen i pištolj zloglasnog Nikole Kalabića, još jedne „žrtve represije“. Nabacani su tako, na jednoj izložbi, i  nadbiskup zagrebački/kardinal Alojzije Stepinac (?!) i Cazinska buna (pobuna seljaka i oficira Cazina, Velike Kladuše i Slunja 1950. godine, podignuta protiv nepravednog otkupa poljoprivrednih proizvoda), suđenja četničkim vojvodama, prisilni otkup, kolektivizacija, IB-ovci…

To je, zapravo, princip izložbe – pored imena, fotografija i biografija ljudi koji su streljani  po kratkom postupku ili utamničeni, zbog druge ideologije, nečijeg ličnog animoziteta, greške u administraciji OZNE ili ispričanog političkog vica nalaze se biografije funkcionera Nedićeve kolaboracionističke vlade, članova Mihailovićeve JVuO (Jugoslovenske vojske u otadžbini), Srpske državne straže i drugih kvislinških formacija. Deluje sarkastično kad u istom muzejskom prostoru možete videti, opisane kao žrtve, četnike i one koji su par godina ranije, kao partizani, ratovali protiv njih da bi 1948. godine završili na Golom otoku ili u nekoj drugoj od kaznionica diljem tadašnje Jugoslavije. U delu  izložbe posvećenom hapšenjima i utamničavanjima nakon Rezolucije IB-a su do detalja opisane i temeljno dokumentovane metode mučenja logoraša na Golom otoku i u tome nema ničeg spornog. No, da li je isti princip primenjen i na analizu „istražnih tehnika“ kvislinga koji su se na ovoj izložbi prošvercovali kao „žrtve represije“?  Mučenja u logoru na Banjici? Klanja u Vraniću? Hapšenja Jevreja i njihovo predavanje nemačkim vlastima?

Da li prethodno navedeno znači da autor članka opravdava preke sudove koji imaju samo dve presude: metak ili teška robija? Naravno da ne. U tome i jeste poenta: o nečijoj ličnoj krivici ili nevinosti se mora govoriti na osnovu pojedinačnog slučaja i ne sme se presuđivati samo na osnovu toga što je član neke naoružane formacije ili političke grupe  ili zbog toga što je tamo svrstan. Činjenica je, takođe, da je saradnja s okupatorom neposredno posle Drugog svetskog rata strogo kažnjavana i u zemljama sa mnogo stabilnijim političkim i društvenim sistemom od onog u ratnoj i poratnoj Jugoslaviji. Tako je u Norveškoj više hiljada ljudi osuđeno zbog saradnje s nacistima a 45 je, uključujući i lidera marionetskog režima, Vidkuna Kvislinga, streljano. U Francuskoj je za vreme Drugog svetskog rata likvidirano šest hiljada ljudi koji su proglašeni za saradnike okupatora, a neposredno posle rata pogubljeno je preko sedam stotina. Broj onih koji su, zbog saradnje s nacistima,  pogubljeni u Francuskoj bez suđenja je, po većini istoričara, oko deset hiljada. Maršal Peten, lider višijevskog režima, osuđen je na doživotnu robiju, a na različite vremenske kazne ili gubitak građanske časti je osuđeno preko sto hiljada osoba.

Kome odgovara ova izložba? Primetio sam, u jednoj od prostorija, veću grupu mladih ljudi koju je, govoreći pomalo povišenim i žovijalnim tonom, vodio sredovečni gospodin, pretpostavljam kustos muzeja. Priključio sam se grupi i saznao neobično važne podatke:

- Kraljevina Jugoslavija je propala jer su utamničenim komunistima pružali humane uslove u Lepoglavi i drugde. Tako su komunisti mogli da se nesmetano bave čitanjem i prevođenjem levičarske literature

- Četničke formacije u Dalmaciji su sarađivale s Musolinijevim fašistima ali su to radile u cilju očuvanja srpskog naroda

- Biti funkcioner u Nedićevoj vladi je bilo normalno zanimanje kao i svako drugo

- Draži Mihailoviću, čistom kao suza, je suđeno u atmosferi linča

A srbska mladež ćuti i upija.

Na delu je, po stoti put, revizija istorije. Lako je i popularno, u vremenu u kojem Srbija tek počinje da se ozbiljno suočava s njenom ulogom u ratovima devedesetih, praviti faktografske prepravke i lažne analogije. Mnogi istoričari su zarad „vraćanja nacionalnog ponosa/pomirenja“ pristali na to da četnike svrstaju u antifašiste, a nedićevce u „čuvare nacionalnog bića“. Brišu se imena ulica nazvanih po narodnim herojima. Ali, ne brinite, dobićete Ulicu žrtava komunističkog terora  ili Đenerala Milana Nedića (Aranđelovac), Venac Dimitrija Ljotića (predlagaše u Smederevu), bulevar kneza Pavla Karađorđevića, sokače vladike Nikolaja Velimirovića i druge vesele topose. Zašto da ne, kad su koliko do juče, table u Bulevaru Dr Zorana Đinđića bile prelepljene plakatićima na kojima je pisalo: Bulevar generala Ratka Mladića? U zemlji u kojoj je potraga za kostima Draže Mihajlovića bila najveći državni arheološki projekat, u kojoj je bivši ministar Parivodić tražio da se stoji u stavu mirno pred Nedićevom slikom, veronauka predaje po državnim školama (i ubedljivo vodi u odnosu na građansko vaspitanje), serija Ravna gora isisava budžet državne televizije a četnički pokret rehabilitovan, nedostaje još samo jedan potez da se opiše pun krug. Najperfidnija od svega nije glorifikacija ubica, već težnja da se progonitelji i progonjeni, dželati i žrtve, fašisti i antifašisti, stope u jednu amorfnu masu stradalnika. A ko je bio glavni i jedini krivac za to, osim klete srpske nesloge? Naravno, komunisti.

Da nije bilo komunista (i famoznog britanskog Inteligence Servicea) ne bi bilo „Bolje rat nego pakt“. I ne bi bilo nacističke okupacije, ni velikih žrtava, ni građanskog rata, ni „sto ubijenih  Srba za jednog mrtvog Nemca“. Hitler bi nas pustio na miru. Samo bi malo koristio našu teritoriju da dođe do Grčke. Ne bi bilo ni Jasenovca ni Banjice. I danas bi bili razvijena zemlja i bilo bi nas deset puta više. Naravno, ovakvi konstrukti koji su široko rašireni, ma kako naivno delovali, ni najmanje nisu naivni. Oni služe samo jednom: potpunom oslobađanju jedne strane (četnici, nedićevci, ljotićevci i drugi kolaboracionisti) od odgovornosti i prebacivanju odgovornosti za sve i svja na komuniste i druge antifašiste. Samim tim se minimalizuju partizanski pokret, učešće Jugoslavije u Drugom svetskom ratu na strani Saveznika i jugoslovenski/srpski antifašizam, a od negacije antifašizma do fašizacije društva i nije neka velika razdaljina.