Argument protiv multilingvalizma je da višejezičnost predstavlja pretnju za većinski narod i za održavanje teritorijalnog integriteta zemlje. Takođe se jednojezičnost, i time monokulturalnost, smatra za normativno i idealno stanje koje se javno ili potajno priželjkuje. Pitanje multikulturalnosti – multilingvalizma je u žiži interesovanja na mnogim forumima u Srbiji ovih meseci, a razlog tome je Statut Vojvodine. Iako tekst pred vama nema nameru da se bavi ovim dokumentom, on ipak nužno korespondira sa implikacijama Statuta. Mada višejezičnost i višekulturalnost nisu sinonimi, jer identifikacija sa datom kulturom ne podrazumeva uvek i jezičku identifikaciju, pa čak ni poznavanje, dominantnog jezika te kulture (npr. dijaspora), zbog ovdašnjeg konteksta u kom se jezik i kultura skoro uvek poklapaju, koristiće se kao pojmovi koji se odnose na istu društvenu situaciju.

„Ustav Republike Srbije usvojen 2006. godine određuje da je u Republici Srbiji u službenoj upotrebi srpski jezik i ćirilično pismo, a da se službena upotreba drugih jezika i pisama uređuje zakonom.“¹
Statutom Vojvodine se, dakle, određuje da je pored srpskog jezika i ćirilice u pojedinim opštinama i naseljenim mestima pokrajine zvanično pismo i latinica, a zvanični jezici i mađarski, slovački, rumunski, rusinski i/ili hrvatski jezik. U opštini Bela Crkva u službenoj upotrebi je i češki, a u naseljenom mestu Jabuka u opštini Pančevo makedonski jezik. Romski jezik ni u jednoj opštini ni naseljenom mestu nije u službenoj upotrebi, iako član 6 Statuta AP Vojvodine naglašava da su Srbi, Mađari, Slovaci, Hrvati, Crnogorci, Rumuni, Romi, Bunjevci, Rusini i Makedonci, kao i druge brojčano manje nacionalne zajednice ravnopravni u ostvarivanju svojih prava, i iako je skoro sasvim sigurno da postoje naseljena mesta u Vojvodini gde procenat Roma dostiže broj potreban da se određeni jezik uvede u službenu upotrebu.
Prema podacima o broju jezika u službenoj upotrebi, najmultikulturalnije opštine su Novi Sad, Zrenjanin, Kovačica i Plandište sa sprskim, mađarskim, slovačkim i rumunskim ili rusinskom jezikom u službenoj upotrebi. S druge strane, u opštinama Apatin, Inđija, Irig, Opovo, Pećinci, Ruma i Sremski Karlovci zvanični jezik je samo sprski, a u opštinama Inđija, Irig i Ruma samo ćirilično pismo. Znači li to da su stanovnici Novog Sada, Zrenjanina, Kovačice i Plandišta poliglote? Za nekog ko nije iz ovakvih vavilonskih krajeva možda je teško zamisliti kako multijezičnost funkconiše u praksi. A ponekad je teško to zamisliti i u zvanično najmultikulturalnijim sredinima. Ovaj tekst želi da ukaže na jaz između prava i prakse, kao i na neke od poteškoća u ostvarivanju jezičkih (a samim tim i kulturnih) prava nacionalnih manjina.

„Službena upotreba jezika nacionalnih manjina podrazumeva korišćenje jezika nacionalnih manjina u pravnom i sudskom postupku i vođenje upravnog postupka i sudskog postupka na jeziku nacionalne manjine...“
Pre nekoliko meseci, pri raspravi o zakonu o službenoj upotrebi jezika, narodna poslanica Saveza Vojvođanskih Mađara iznela je interesantan primer pred Skupštinu. Naime, stanovnik opštine Senta, gde su u službenoj upotrebi srpski i mađarski jezik, dobio je sudski poziv na mađarskom jeziku, u skladu sa zakonom. Ali, sudski poziv je bio napisan ćiriličnim pismom. Pitanje se rešilo tako što je sudija koji je potpisao sudski poziv lišen dužnosti. Pitanje je koliko je sličnih apsurdnih situacija bilo pre nego što je ovaj slučaj stigao do javnosti.
S druge strane stoji primer iz jedne od „najmultikulturalnijih“ opština, gde je natpis na jednoj opštinskoj instituciji ispisan na svim jezicima koji su u upotrebi, sem na srpskom. Razlog je, kako navodi saradnik Pokrajinskog sekretarijata za propise, upravu i nacionalne manjine, to što je pri kontrolisanju ostvarivanja jezičkih prava nacionalnih manjina ovlašćeno lice primetilo da je natpis samo na srpskom, i uz pretnju novčane kazne propisao da se natpis istakne na svim jezicima koji su u službenoj upotrebi u opštini. Institucija je ažurno izvršila svoju dužnost, i zbog žurbe da se predmet reši u zakonskom roku bez novčane kazne, zaboravila da istakne naziv na srpskom jeziku.

„... izdavanje javnih isprava i vođenje službenih evidencija ...”
Kao definitivno pozitivan korak navela bih svoje lično iskustvo. Pri izradi lične karte, pre dve godine, službenica SUP-a Zrenjanin me upitala, na moja veliko iznenađenje, da li želim novu ličnu ispravu na dva jezika. Zahtev sam i ovog puta, kao i uvek, podnela ispisavši svoje ime i na srpskom i na mađarskom jeziku, kako stoji i u izvodu iz matične knjige rođenih, ali bez imalo nade da će se uvažiti, jer nikada do sada nije bilo tako. I stvarno sam dobila ličnu kartu sa imenom ispisanim na dva jezika (na mađarskom u zagradi), mada je akcenat na slovu „á“ nedostajao, jer, kako je službenica objasnila, nisu još nabavili mađarska slova na tastaruri. Nisam malodušna, i ovo smatram velikim korakom, pogotovo u odnosu na prethodna iskustva.
Navedeni primer ukazuje na to što Izveštaj potvrđuje, naime da je u sekretarijatu unutrašnjih poslova zastupljenost jezika nacionalnih manjina, a i samih pripadnika nacionalnih manjina u kadrovskoj politici, problematična. „Najveća podzastupljenost pripadnika manjina, odnosno nepoznavanje jezika koji se govori na području javnih organa i službi APV beleži se kod sekretarijata unutrašnjih poslova.“ Tako su se donedavno pričale anegdote o mladićima koji nisu srpske nacionalnosti, a u policijsku školu nisu primljeni zato što imaju ravne tabane. Predlog Statuta Vojvodine ima nameru da i pravno reguliše nesrazmernu kadrovsku zastupljenost. Međutim, postavlja se pitanje da li je pozitivna diskriminacija na nacionalnoj osnovi samo teoretsko ili i pitanje od ključne važnosti. Takođe, da li je stanovnicima Vojvodine zaista u interesu da se vrate vremena nacionalnih ključeva i etničkih kvota?

„U službi za prevodilačke poslove obezbeđeno je usmeno i pismeno prevođenje sa srpskog na mađarski, hrvatski, slovački, rumunski i rusinski jezik i obratno.”
Ali „u praksi se dešava da se tokom celog postupka koristi manjinski jezik, ali se zapisnik i ostala akta sačinjavaju na srpskom jeziku”. Ova praksa omogućava da se dešavaju situacije poput sledeće: U prostroriji se nalaze sudija za prekršaje mađarske nacionalnosti, osoba kažnjena zbog vožnje motocikla pod dejstvom alkohola mađarske nacionalnosti, inače sin sudijinog poznanika, i zapisničar srpske nacionalnosti. Postupak teče sledećim tokom: — Hány sört ittál? (Koliko si piva popio?) — Négyet. (Četiri.) – Pišite: „Popio dva piva...”
Problem koji svaka multijezična opština s pravom ističe je da iako Ustav garantuje prevođenje svih dokumenata i usmenih izražaja, finasiranje prevoda nije regulisano. Tako opštine u kojima je jedan jezik u službenoj upotrebi dobijaju ista sredstva iz budžeta kao one u kojima ima pet zvaničnih jezika, ne računajući sa platama prevodilaca, troškovima štampe formulara na više jezika ili višejezičnih uličnih natpisa kao najbanalnijim primerima blagostanja multikulturalizma. Korisnici tih sredstava se nadaju da će novi Statut Vojvodine i zakoni koji će ga slediti obezbediti i stalne izvore za uživanje u višejezičnosti.

Za razliku od navedenih odlomaka iz uredbi i zakona, primeri iz života žitelja multikulturalnih sredina su naravno potpuno fiktivni. Izmišljeni su da dočaraju neke od apsurdnih situacija u kojima se stanovnici višejezičnih sredina mogu naći i koje bi trebalo regulisati Ustavom, zakonima i uredbama. Svima je jasno da je sprečavanje pripadnika nacionalnih manjina da koriste maternji jezik kršenje ljudskih prava. Ali zaboravlja se da sprečavanje nacionalnih manjina da neometano učestvuju u svim oblicima društvenog života takođe spada u sferu lingvicizma², tj. ideologije, strukture i prakse koje se koriste zarad proizvođenja i legitimisanja nejednake raspodele moći i sredstava (materijalnih i nematerijalnih) između grupa određenih na osnovu etniciteta i/ili kulture. Jezička prava između ostalog podrazumevaju i pravo na saradnju sa pripadnicima svih jezičkih/nacionalnih grupa, jer nedostatak kooperacije vodi do arogancije, etnocentrizma i nacionalizma u mnogo većoj meri nego podsticanje višejezičnosti i multikulturalizma.