Iz karantina s ljubavlju: Homeworks Sanje Iveković
Raditi bez pritiska uspeha ili pobeći od umetničkog sveta u dvanaestočasovni kućni rad, neke su od Prednosti umetnice u karantinu kako glasi naziv poetskog pamfleta Sanje Iveković, posvećenog feminističkoj grupi Guerilla Girls. Za razliku od štrajka protiv patrijarhalnih kanona umetničkih institucija koje sprovodi ova umetničko-protestna grupa, “umetnica u karantinu” nalazi svoju prednost u činjenici da konačno ima više vremena za rad, nakon što su galeristi zaboravili na nju. Bez potrebe za medijacijom (institucionalnih) autoriteta, ona autonomno sprovodi evaluaciju svog delovanja i cinično zaključuje – po principu sve ili ništa – da su njeni radovi ili visoko relevantni ili totalno nerelevantni. Sumnja u episteme i društvene pretpostavke moderne civilizacije, pa samim tim i u prosvetiteljsku ulogu institucije umetnosti, svakako je prednost “umetnice u karantinu”. Konačno, nije li karantinizacija ljudi kojoj smo danas podvrgnuti, krajnja posledica prevelike samouverenosti tehno-kapitalističke ekspanzije?
Sanja Iveković „Zašto je dobro biti umjetnica u karanteni“, digital print, 2020.
Šta radi umetnica u karantinu? U suštini isto ono što i izvan karantina. Stvara u relativnoj samoizolaciji i “radi od kuće”, živeći “klasiku” epohe kognitivnog kapitalizma – sistema koji koji na svaki način pokušava da smanji troškove proizvodnje (ukidajući kancelarije, socijalno-komunitarna okupljanja, društveno priznanje i brigu o individualnom radu; skraćujući utrošak vremna za fizičku promenu mesta, ali ne brza i toksična prelaženja velikih distanci avionom) – jer se mora proizvoditi, komunicirati i konzumirati što brže i više. U epohi kognitivnog kapitalizma multitasking je spasenje, a “gubljenje vremena” greh.
“Umetnica u karantinu” disciplinovano ispunjava svoju funkciju umetnice – ona učestvuje u brojnim muzejskim online izložbama bez ikakve nadoknade, potvrđujući (u stilu subverzivne identifikacije ili konceptualističke tautologije) tezu da je umetnost “imaterijalni rad”. Ona takođe poštuje savete doktora, psihologa i filozofa – da je za opstanak u karantinu najvažnije držati se dnevnih rutina i malih rituala. U svakodnevnici Sanje Iveković (u karantinu, a i pre vremena “karantinizacije”) te nerutinske rutine i spekulativni rituali bili bi bavljenje politikom slike kroz procese grafičke manipulacije: kroz kolažiranje, dekolažiranje, jukstapoziciju, aproprijaciju i détournement; kroz metod “kritičke potrošnje” slika.
Subtopia je mapa-tableaux, posvećena imagosferi krize Covid-19, na kojoj Iveković, sa preciznošću laborantkinje izoluje uzorke popularnih slika koje cirkulišu u off- i online vizuelnim prostorima i proizvodi globalnu zarazu ljudi željom i potrošnjom. Radeći “od kuće” ona proučava aspekte virulentnosti u sferi proizvodnje slike koji mogu dovesti do globalne pandemije, ona istražuje mutacije slike, njene komercijalne intenzitete i uticaj na smrtnost smisla i besmisla. Subtopia ili slike potrošnje u doba korone pokazuju neumornost advertajzinga da od svega napravi tržište, modu, i životni stil, dok s druge strane aktuelne socijalne politike pozivaju na povratak osnovnim potrebama (mnoštvo samoorganizovanih kriznih štabova filozofa, aktivista, umetnika i kulturnih radnika zagovara back to basics).
Ne dozvolite da karantin i socijalno distanciranje umanje vašu produktivnost – jedna je od najvažnijih poruka subtopijske mape Sanje Iveković, poruka koja se gotovo i ne mora ni izreći, jer se takoreći podrazumeva u vremenu diktata life-work ekonomije. Poruka je uparena sa smirujućom slikom milenialca pred kompjuterom – slikom “horizontalnog radnika” (kako Paul B.Preciado naziva fenomen “rada od kuće”) – zavaljenog u udobnu stolicu, sa hipsterskim čarapama u izrazitoj boji. Ista parola prati sliku kognitarijanke sa mondenskim naočarima, koje više nije ni prijatno ne nositi ako se želi shvatiti ozbiljno; ona sedi pred otvorenim laptopom, kozumirajući svoj zdravi minimalni doručak i korsiteći šansu da stekne još jednu veštinu potrebnu za gusto i nesigurno tržište poslova. Ovo je vreme nesigurnosti, ali takođe i šansa da cenimo vrednost zajedništva … da se zbližimo kolika god da je distanca – poručuje u nastavku tableaux-a Mango kompanija, reklamirajući novu kolekciju za proleće-leto 2020. Umetnica kolažira skup ženskih modela u krugu ove “humanističke poruke” kojom nam se – u stilu alt-istina – obraća jedna od najrasprostranjenijih modnih korporacija, i čija prekomerna proizvodnja jeftine robe svakako doprinosi činjenici da je modna industrija jedan od najvećih zagađivača (danas se tone neprodate odeće deponuje i sagoreva, jer je to najjeftinije za korporaciju). Sve ovo dakako ima puno veze sa gumenim rukavicama u donjem delu tableaux-a sniženim na 133kn, maskom sniženom na 98kn, ili čitavim poljem kreativne mikroindustrije za proizvodnju zaštitne opreme, kako bi socijalna distanca bila dodatno osigurana.
Sanja Iveković „SUBTOPIA - Moj viralni portret“, digital print, 2020.
I “Ovom izložbom (Sanja Iveković) održava kontinuitet u svom radu” – da parafraziramo čuveni konceptualni anti-izložak Gorana Trbuljaka iz 1971. godine, koji počinje rečima "Ne želim pokazati ništa novo ni originalno". Trbuljak i Iveković su išli u isti razred i svakako delili mnoge “domaće zadatke”, a naročito one ozbiljnije kada su u već odrasloj dobi tokom sedamdesetih godina delovali kao pioniri kritičke umetnosti na zagrebačkoj i jugoslovenskoj sceni u okviru Novih umetničkih praksi (Trbuljakov tekst “Sanja i Djed Mraz” uvršćen je u publikaciju “Sanja Iveković Homework From Self-isolation / Radovi u samoizolaciji / Compiti in Quarantena). Sanja Iveković održava kontinuitet u svom radu tako što izbegava senzacionalizam "novog i originalnog", priređenog za laku potrošnju medija i tržišta, već se radije okreće (umetničko-političkoj) strategiji upornog insistiranja. Kontinuitet u njenom radu održava angažovano insistiranje na činjenici da su žene subjekti istorije (Najdirektnije tematizovanim u radovima Gen XX, Lady Rosa of Luxemburg, Neznana junakinja itd). Kako tvrdi Sanja Iveković, baš kao i njena pandanka,istoričarka umetnosti Bojana Pejić, ženski subjekti istorije zapravo nisu bujna, teaser-ski razgolićena tela slikarskih i vajarskih alegorija pobede i slobode, niti generičke predstave neznanih heroina podvrgnute neutralizujućoj univerzalizaciji monumentalne plastike – nego stvarne osobe, sa imenom i prezimenom, životnim kontekstom i delom, politikom i istorijom. Sanja Iveković održava kontinuitet u svom radu tako što uvek na sebi svojstven način – kolažiranjem slike i teksta i hack-ovanjem već postojećih slika – izvodi performativ kritike istorije koji je doneo drugotalasni feminizam i koji je Carla Lonzi duhovito sažela u slogan Pljunimo na Hegela, dakako sa dubokim epistemološkim razlozima i argumentima protivu “kulture čoveka” obeležene civilizacijskim nasiljem kapitalizma i patrijarhata. Današnja “umetnica u karantinu” komentariše to strukturalno i normalizovano nasilje u svom karakterističnom stilu koji elokventno pokriva termin Sweet Violence (naziv jedne od njenih retrospektiva, MoMA, 2009) – razlažući ga kroz humoristički intonirane kolaže “gorke komedije”.
Okviri katastrofičnog kapitalizma – kako današnji trenutak naziva Naomi Klein – otvaraju metastazirajuću sliku raspale budućnosti hegemonizovane modernističkim progresom, militarizmom, rasističkim kapitalizmom i ekološkom katastrofom. Desničarske vlade širom sveta u jeku pandemije prisećaju se i medicinara – Doktori su naši heroji! – usklikuju u svojim TV-obraćanjima, nudeći bednu kompenzaciju za urušavanje zdravstvenog sistema, čije je kolaps konačno postao ogoljeno vidljiv. Ipak, na prvim linijama fronta, ne retko zaštićene kesama za đubre u nedostatku zaštitne opreme (čiji je razlog beskrajna korupcija, kompeticija, konkurencija i sistemska nebriga za ljude u korist profita) borbu brige za život i zdravlje sprovodi na hiljade zdravstvenih radnica, nižeg medicinskog osoblja – neznanih heroja i najčešće neznanih heroina. Simbolika kese za djubre, nedvosmislena je u ovakvom poretku eksploatacije – ljudi su doslovno “bačeni u đubre”.
Plakat Solidarnost Sanje Iveković ukršta bezimenu, generičku sliku medicinske radnice koja pozira skrštenih ruku, prikladno obučena za “pandemijski rat”. Pojam rata na kojem insistira militarizam savremene politike ovu situaciju krize Covid-19 obuhvata frazom “rat protivu nevidljivog neprijatelja”. Međutim, trenutno stanje suspenzije javnosti koje sprovode države-korporacije zapravo proizvodi novu formu građanskog rata (kako naglašava Giorgio Agamben) jer u svakom telu našeg neprijatelja, ali i prijatelja, sugrađanina na ulici, koleginice ili političke saveznice leži potencijalni neprijatelj. Neprijatelj je u nama. Generička slika medicinarke koju laboratorijski izdvaja “umetnica u karantinu” nam se obraća i kao slika – ona je jednako bezimena, ničija, bezvredna, svačija, bez aure autorstva, htenja, poruke i značenja, ona je poor image (termin teoretičarke i umetnice Hito Steyerl) koja cirkuliše magistralama masovne proizvodnje i potrošnje sadržaja. U naslovu generičke slike koronske med-estetike Sanja Iveković umeće natpis Solidarnost – karakterističan izraz vremena koronizacije u kojem je građanstvo podržavalo medicinsko osoblje koordiniranim aplauzom širom sveta. Solidarnost je, na ovoj slici, prikazana kroz logo sindikalnog radničkog pokreta Solidarność u Poljskoj kao istorijskog indikatora početka kraja socijalizma i razgradnje infrastrukture socijalne države.
Sanja Iveković „Solidarnost 1989-2020“, digital print, 2020.
Prednost “umetnice u karantinu”, i ne samo umetnice, je iskustvo velikog usporavanja kroz koje se probijaju prvi zraci kontemplacije potisnute distrakcijama svih vrsta i dugačkim, nemogućim za ispuniti “to do listama”. Kao da je iznenada nestao naš usplahireni osećaj da uvek nešto propuštamo koji nas nikada nije napuštao. Parola Covid 19 kills FOMO je možda i tačna. Medjutim, već koji mesec kasnije ponovo smo u istoj arhitekturi – šta gledati, koji podcast slušati, gde izlagati, na kojoj konferenciji učestvovati? Javnost u kojoj putem zoom-kulture često govorimo sa ugašenim ekranima ispod kojih su neka imena, u kojoj ne vidimo šta drugi misle, ne vidimo lica i grimase, deluje opresivno i otuđeno, čak i uz dobre ciljeve (Sad by Design, kako to obrazlaže Geert Lovink). Iako medicina kaže da socijalna distanca, prikrivanje lica generičkim maskama i utomljivanje dodira gumenim rukavicama predstavlja oblik ljubavi, poštovanja i solidarnosti, pitamo se da li ćemo se ikada više voleti kao tela i zajedno disati u urbanom prostoru u kojem očito – to sada znamo – postoji mnoštvo različitih udisaja i izdisaja, koji nadajmo se, neće podleći opštoj sanitarizaciji i ispariti u oblaku totalne dezinfekcije.