Destabilizovano je leto – 2021. godina nekima je dala dopust, da pokažu na granicama svoje zelene validacije i testove i putuju, predahnu, posete, plivaju, dišu, upoznaju. Mnogima nije. Leto je u Srbiji ove godine bilo na temperaturnom nivou koji je u skladu sa upozorenjem iz Izveštaja Međunarodnog panela za klimatske promene (IPCC) objavljen je na 42 strane u avgustu, a doprineli smo boljem uvidu u budućnost (još jednim) požarom u Vinči koji je i vazduh osvetlio kao nezagarantovano dobro. Moje “bekstvo” kod prijatelja, prvi put preko granice od (zvaničnog) početka pandemije KOVID 19, dovelo me u situaciju da se geografski izmestim, ali i da se u vremenu ponovo zapletem u komplikovana pretapanja i dijaloge različitih perioda. Vratila sam se iz nekoliko decenija, a sve to sa iskustvom nekoliko izložbi u Rijeci, Puli i Vodnjanu.

REKONSTRUKCIJA

Sama je Rijeka na neki način u stanju odzvanjanja 2020. godine, to jest produžene prestoničke svečanosti: programi predviđeni za godinu u kojoj je Rijeka bila određena za Evropsku prestonicu kulture su zbog pandemijske suspenzije pristigli ove godine i protegli se u leto, a i sam je grad u svom javnom prostoru i institucijama jasno obeležen ovim velikim poduhvatom. Rijeka je i bez EPK bila, i nadam se, ostaje prestonica fluksa, preseka i uticaja, jedne specifične dijaloške dinamike za koju se iznova bori, a ovaj je projekat omogućio značajne infrastrukturne rezultate.

U nastajućem muzejskom kvartu u Rijeci, u kojem se grade Knjižnica i Dečija kuća, nekadašnja Palača šećera postala je Muzej grada, i to u neposrednom susedstvu Muzeja moderne i suvremene umjetnosti koji je u ovom nekadašnjem industrijskom jezgru zablistao jarko crvenom fasadom. Na ovom je potezu i prvi dijalog u koji ulazim, između pravolinijskog ali dinamičnog pregleda fascinantnog kontinuiteta grada u Muzeju grada Rijeke, i jednog cikličnog re-konstituisanja arhiva kao umetničkog postupka na izložbi Sandra Đukića i Bojana Salaja u Muzeju moderne i suvremene umjetnosti. Postavka koja u Muzeju grada na svakom koraku angažuje posetioce (brojne, koliko vidim, i zaintrigirane) različitim formatima i tehnikama izlaganja dokumenata, objekata, građe i metapodataka - od rimskih vremena, preko bitke Frankopana sa Mlecima, razvoja industrije, oslobođenja grada u Drugom svetskom ratu, sve do Parafa i riječkog novog vala – ima “rukavce” koji su na savremen i kritički način omogućili sagledavanje materijalnih osnova za razvoj grada i specifičnog emancipatorskog potencijala. Od osnovnih resursa i industrija (čelik, šećer, papir) i uspostavljanja međunarodnih kompanija i mreža oko ovih industrija; preko posebnog i važnog dela izložbe koji je posvećen prekookeanskim linijama i velikom talasu migracija u 20. veku; sve do tehnoloških inovacija i kulturne produkcije koja je ove velike procese reflektovala, sugerišući tačku iz koje posmatramo, a to je vreme “prestolovanja” kulturom Evrope.

U susednoj je, crvenoj, zgradi Muzeja moderne i suvremene umjetnosti u toku izložba “Ožiljci” koju je potpisala Janka Vukmir i odnosi se na 1990-e, još jedan od projekata planiranih u sklopu EPK 2020; u istom Muzeju, u nivou ispod ove izložbe i u delimičnom preklapanju sa njenim temama, otvorena je veoma specifična izložba “Arhiv kao memorijski konstrukt”. Ona daje jedan vrlo zanimljiv uvid u kontinuitet i politike lokalne scene zahvaćene u slučaju projekta Sandra Đukića koji je tri puta produciran, upijajući tako u svoju dijahroniju produkcijske i političke diskontinuitete: izložen je u Gliptoteci u Zagrebu 1990, zatim ponovo produciran za Bijenale mladih u Rijeci gde je nagrađen 1991, i sada za izložbu u kojoj osvešćuje svoju sopstvenu arhivu. U uvodnom tekstu izložbe, čija je autorka Lana Lovrenčić, objekat čine tri segmenta: autoportret koji je realizovan u saradnji sa Bojanom Salajem, crni kvadar i segment od ultrapasa na kojem se nalazi digitalni sat koji bez interpunkcijskih znakova pokazuje godinu, mesec, dan, sat, minutu, sekundu i desetinku.

“Rekonstruirani objekt zamišljen je kao centar ove izložbe i zapravo mu je dodijeljena dvostruka uloga. S jedne strane on je tretiran kao historijski artefakt i kao takvog ga prati dokumentacija vremena – skice, fotografije, povezani radovi, novinski članci, pisma.”

I zaista, izuzetno bogat arhivski materijal oživljava glasove u prepisci, uticaje, administrativne procese u produkciji i izazove u izlaganju/gestove otpora u momentu izbijanja rata u Jugoslaviji.

“Druga uloga objekta, ona je vremenskog stroja. U prošlosti u kojoj postoje budućnost i Utopija kojoj težimo, moguće je putovati kroz vrijeme. No nezgoda je sa budućnošću ta što ona može ispuniti ali i iznevjeriti očekivanja, jer što ako umjesto zamišljene Utopije spoznamo da nas očekuje anti-Utopija.”

Iz kojih sve tačaka ovaj rad otvara vidik ka onovremenoj budućnosti, dobro nam pokazuje i jedan od elemenata izloženog arhiva, naime uz skice, razmišljanja, fotografije u vitrini je i jedan citat, otkucan na pisaćoj mašini, sa crvenim uzvičnicima pored teksta:

“Mi tražimo front koji će razvijati smisao za konkretnost, za svakodnevni život, za svakodnevnog čovjeka, za opipljive činjenice… Na takvoj će liniji mlade generacije osjetiti da umjetnost nije samo objekt uživanja i izvor zarade, nego i jedna snaga”. Otokar Keršovani, Bilješke o omladini, 1930.

IZMEŠTENOST

U Puli se retrospektivnom izložbom “Misliti film: Cinemaniac XX” obeležava 20 godina programa Cinemaniac koji je uređivala Branka Benčić, kao prostor za filmske eksperimente i kritičko mišljenje filma u toku Filmskog festivala u Puli. Dok bi se publika spuštala sredinom ulice ka Areni, iz galerije MMC LUKA obično se čuo žamor nakon upravo završenog otvaranja izložbe Cinemaniac, publike bi se mešale, a posebno mi je ostalo u sećanju kako je izložba “Slobodan Šijan: Filmski letak” koju smo zajedno kurirale 2012. godine, zapravo izvela na novi način delovanje Šijanovog Filmskog letka kojeg je 1970-ih delio upravo na ovom “glavnom” festivalu i oko njega. Danas, u izlogu prostora koji se nekada zvao MMC LUKA raspređene su bočice maslinovog ulja, jer to je sada prodavnica, i čini se, kao u snu, da je to taj prostor koji očekuješ, ali se nešto začudno ceri na tebe, i kao u snu, treba ti vremena da shvatiš šta je drugačije (ili, uostalom, ne shvatiš). Jubilarni je dvadeseti Cinemaniac izmešten u Gradsku galeriju u Puli, gde je omogućen impresivan pregled dvodecenijskog kontinuiteta, fotografija i tekstova, dokumentacije o saradnji sa 150 umetnika i umetnica. Izmešten u prostoru, ali jasno utemeljen u vremenu i pravcu istraživanja.

U Apoteci - Prostoru za suvremenu umjetnost u Vodnjanu, otvara se izložba o ispalom, dislociranom vremenu: “Svaka slika postaje datum bez dana. Godina koja više ne obilježava”, koja se bavi mogućnošću društvene imaginacije, a na primeru godišnjice Brionske deklaracije, i to baš u blizini samog poprišta ovog događaja iz 1965. godine. Kako su Tanja Vrvilo i Branka Benčić u tekstu opisale izložbu kao “forum slika”, i sama postajem jedna od slika u prostoru nekadašnje apoteke, čija je ulazna prostorija blistava od ogledala koja se prostiru po zidovima na kojima su apotekarske police. U tom sam prostoru u dijalogu sa pokretnim slikama iz arhiva Međunarodnog studentskog kluba prijateljstva (MSKP) u Zagrebu, koji je uništen 1992. godine i čiju su arhivu pripremili Tanja Vrvilo i DB Indoš; zajedno sa studentima iz Afrike slušam u MSKP priče učesnika juriša na Zimski dvorac koji gostuju da bi o tome govorili baš njima, u Jugoslaviji. U sledećoj je prostoriji ambijent otvoren fotografijama iz Pomorskog muzeja Istre, i uz njih šire polje otvaraju radovi Doplgenger “Kroz noć tamnu i gustu kao mastilo” i Katarine Zdjelar “Malaika”. Izložbeni treći prostor zaokružuje Renata Poljak radom “Još jedan odlazak” čiji mi subjektivni prikaz postavke na Brionima koja se povezuje sa potapanjem broda uvek izaziva pitanja da li smo potapanjem ovaj deo memorije transponovali u drugačije tempirani modul. Na pjaceti preko puta Apoteke, kod stare crkve, napravljen je letnji bioskop, i projekcijama je dovršen prvi dan izložbe. “U godini mirnog Sunca” grupe Otolith odvija se priča o antikolonijalnim borbama u Africi, promiče neobičan “front” poštanskih marki čija simbolika nam se dekodira i nosi istoriju borbi koje još čekaju svoje nove studentske forume; stariji posetioci ostaju da sede neko vreme posle filma udubljeni u svoja sećanja, jer su im ove slike dobro poznate i titlovi im nisu bili potrebni, objašnjenja i priče potrebne su mlađima koji nisu imali iste udžbenike. Pjaceta tako postaje privremeno stecište narativa koji su tu nekada rasli, i sada se hvataju video bimom ili oročenim galerijskim zidom, u nedostatku stabilnije arhitekture. Godine koje ne obeležavaju u godini koja se ne beleži, vremenu koje je pozajmljeno ili vraća kredite 2020. godini, u danima bez stabilnog datuma jer se mogu filterisati u neko drugo vreme, zavisi koliko su instagramable.

Izložbu će zatvoriti projekcija filma “Svi sjeverni gradovi” Daneta Komljena, ja neću biti tu, ali film sam gledala, mogu da razumem takav zaključak. Moji su gradovi ovog “bekstva” zabeleženi, zahvataju mnogo vremena, nadam se i nešto budućeg.