Rasprave o uzrocima raspada socijalističke Jugoslavije i ratovima koji su potom usledili ne jenjavaju; naprotiv, sve ih je više i sve su oštrije. Međutim, uprkos strasnim (ostrašćenim) neslaganjima oko učešća građana, političara i ustanova Srbije u postsocijalističkim obračunima jugoslovenskih naroda, naziru se obrisi minimalnog konsenzusa kada je reč o ulozi pojedinih aktera i institucija.
Uzimali joj to za zlo ili ne, tumači se ipak ne spore oko uticaja Srpske akademije nauka i umetnosti na političke procese i masovna gibanja naroda s kraja osamdesetih. Izgleda kao da je postignuta opšta saglasnost da je SANU, najvidljivije posredstvom ozloglašenog Memoranduma, bitno uticao na nacionalnu homogenizaciju u Srbiji, i agresivno se zauzeo za spas Srba od višedecenijske „sfrjotske“ nepravde. Bio to neutemeljeni, resantimanski nacionalizmom ili legitimna zaštita nacionalnih interesa, oko sadržaja Memoranduma i prirode političkog delovanja SANU više nema razloga raspravljati: ideološka pozicija te ustanove - nacionalna/nacionalistička zaštita (navodno) ugroženog srpstva - nedvosmislena je. Bar se meni tako donedavno činilo.
Proteklih godina jedan osvedočeni Srbin - Petar Milosavljević - istrajno se trudi da svuče veo ispod koga se krije prava istina, ne samo o SANU nego i o Matici srpskoj, Vukovoj zadužbini, srpskim univerzitetima, Zavodu za udžbenike - sve ustanovama od nacionalnog značaja. Na sopstvenu žalost i nelagodu, Milosavljević ne može a da ne zaključi da su sve te institucije radile na štetu Srba i Srbije:
„Ponašanje intelektualaca u srpskim nacionalnim institucijama, u kriznim vremenima, koja su nastupila krajem 20. veka, nije bilo u skladu ni sa naučnim ni sa srpskim nacionalnim interesima. To ponašanje nije moralo biti samo rezultat prostog nesnalaženja i zbunjenosti. Ono je, sudeći po dešavanjima, bilo i rezultat smišljenih strateških poteza.“
Strategija je, otkriva Milosavljević, bila - hrvatska; i išla je u korist - Hrvata. Da su SANU, Matica srpska, Vukova zadužbina, srpski univerziteti, Zavod za udžbenike planski radili prema hrvatskim programima i za hrvatske interese, Milosavljević je shvatao sporo i zaobilazno.
Ukratko, do Drugog svetskog rata, objašnjava Milosavljević, dubrovačka književnost bila je srpska. Ali, posle Drugog svetskog rata u srpskoj nauci o književnosti temeljno je sproveden „hrvatski filološki program“. Program su sprovodili ugledni i mahom, priznaje Milosavljević, pametni Srbi. Njih je hrvatska strana poslala da se kao krtice ubace u najvažnije srpske naučne i obrazovne institucije i u njih ugrade stav da je dubrovačka književnost hrvatska.
Milosavljevićeva magistralna teza glasi: ako je dubrovačka književnost hrvatska, onda su hrvatski i deo Crne Gore, deo Srbije, cela Republika Srpska i cela „Republika Srpska Krajina“. Zbog toga, vapi Milosavljević, jeste bilo i još uvek je od sudbinskog interesa da srpske institucije brane i odbrane dubrovačku književnost od hrvatskih nasrtaja. Na Milosavljevićevu žalost, srpski izdajnici, ubačeni u ključne nacionalne ustanove kao hrvatski špijuni, uspešno sabotiraju odbranu. Milosavljević nema kud nego da rezignirano zaključi:
„Sadašnjoj srpskoj dezorijentaciji treba tražiti leka. A lek se može naći ako se da tačna dijagnoza stanja. Izvor srpske patologije, po mojim analizama i saznanjima, ne treba tražiti u celom srpskom narodu već u njegovom žarištu. To žarište patologije je u onim nacionalnim institucijama koje su odavno ‘najslabije tačke srpskog naroda’...“
I od zla ima gore, pomišlja zainteresovani posmatrač i – greši. Jer, Milosavljevićev opis stanja srpskog društva i lociranje žarišta krize tačni su. Nije sasvim neobično ni kako je Milosavljević – zaobilazno, preko Dubrovnika – stigao do svojih zaključaka. Ali, nikako ne bi valjalo da Milosavljević i njegovi istomišljenici i dalje leče Srbiju. U tom slučaju, nema nam spasa.

Napomena
Petar Milosavljević je krajem pedesetih i u prvoj polovini šezdesetih bio glavni i odgovorni urednik novosadskih Polja; urednik Letopisa Matice srpske bio je od 1969. do 1979. Od 1971 predaje na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu, gde redovni profesor postaje 1988. Od 1976. do 1979. bio je direktor Instituta za jugoslovenske književnosti i šef Katedre za jugoslovenske književnosti i opštu književnost. Držao je i kurseve studentima postdiplomskih studija.
Svi Milosavljevićevi stavovi dati u tekstu navedeni su ili prepričani iz njegove knjige Ideje jugoslovenstva i srpska misao.