Petar Kočić oduvek je imao dobar rejting ili, što bi rekao premijer Koštunica, „koalicioni potencijal“ - u doba Kraljevine bio je heroj koji se borio protiv okupatora, za vreme SFRJ mogao je da prođe kao prvi pisac obespravljenih radničkih i seljačkih masa, a danas zauzima jedno od najznačajnijih mesta u bosansko-srpskoj književnosti, prevashodno zbog reprezentacije austrougarske vladavine kao mračnog kolonijalnog stanja čije su najveće žrtve Srbi. Kao takva, ova slika je sa lakoćom ušla u srpski književni kanon, jer su nacionalistički kritičari u Kočićevom delu prepoznali „vekovima nepromenljivu, tužnu sudbinu srpskog naroda“, koja se, naravno, ciklično ponavlja.
Prevrednovanje i reinterpretacija Kočićevog dela, stoga, predstavljaju zahtevan i pažnje vredan poduhvat, pogotovo kada kritičar, poput Gorana Maksimovića (Foča, 1963), profesora Filozofskih fakulteta u Nišu i na Palama, i autora nekoliko kvalitetnih knjiga o komici u srpskoj književnosti, najavi „objektivno čitanje, kritičko tumačenje i vrednovanje Kočićevog djela, utemeljeno na iskustvima savremenih metodoloških škola“.
Autor svoj metodološki pristup i ideološku poziciju jasno iskazuje već u prvoj rečenici: „Po snazi rodoljubivog zanosa i veličini nacionalnih i slobodarskih ideja, po bujnosti temperamenta i izvornosti književnog talenta... Petar Kočić predstavlja krupnu i jednu od najoriginalnijih pojava u cjelokupnoj srpskoj književnosti“.
Književni talenat Kočićev, dakle, nalazi se na „baksuznom“ četvrtom mestu, a medaljama su okićeni njegov temperament (bronza), veličina [je bitna] nacionalizma (srebro) i rodoljublje (zlato). Štaviše, nije suština u samim osobinama, stvarima, koliko u pridevima, u njihovoj kakvoći - „snazi“, „veličini“, „izvornosti“ i „bujnosti“.
Maksimović tako na samom početku jasno pokazuje dve osnovne odlike svog pristupa Kočiću: barokno-patetični stil i romantičarsko-nacionalistički glorifikujući zanos. Pregled života i dela Petra Kočića izveden je u ovoj knjizi tehnikom uokviravanja, pa se u prvom poglavlju „Kočićev put“ legitimiše tema, a u završnom, „Kočićev primjer“, iznosi po(r)uka:
„Devet decenija iza Kočićeve smrti njegovo sažeto, ali izrazito bogato književno djelo, te njegov snažni patriotski, politički i tribunski angažman, ne samo da su sačuvali aktuelnost u poetičkom i umjetničkom pogledu, nego su za današnju sudbinu srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, a zatim i za sudbinu srpskog naroda u cijelosti, koja je gotovo podudarna sa nacionalnim tegobama i državnim nevoljama s kraja 19. i iz početnih decenija 20. vijeka, dragocjeniji, vredniji i potrebniji nego ikada ranije.“ (Maksimović 2005: 16, kurziv A. P.)
Autor, dakle, ističući aktuelnost Kočićevog dela u „poetičkom i umjetničkom pogledu“, ima u vidu autonomne književne i estetske vrednosti, ali potom naglašava da je suština vrednosti i značaja piščevog opusa u paralelizmu između našeg i piščevog vremena, koji se ogleda u „nacionalnim tegobama“ i „državnim nedaćama“. Iz ovoga proizilaze najmanje dva zaključka, naime: a) da nema ovih nedaća i tegoba, Kočić bi bio manje aktuelan te, dakle, i manje vredan i potreban, i b) slična književna dela uopšte, pisana u romantičarskom, nacionalističkom i oslobodilačkom duhu, u književnostima onih naroda i država koji danas ne pate od sličnih „tegoba“ i „nevolja“ postala su i manje vredna i potrebna. Suština književnosti je, dakle, u tome da nas nacionalno prosvetljuje i osvešćuje i da nam deli istorijske lekcije. Za meru književne vrednosti uzet je njen stepen upotrebljivosti za 1 (i slovima jednu) naciju. Iskusan čitalac, koji zna da i Homer ponekad zadrema i pomisli da se možda prevario u čitanju, biće, međutim, razuveren, jer se u Maksimovićevoj analizi Kočićevo delo najpre svodi na dokument nacionalnog pamćenja, kao da se samo po sebi razume da je suština ovog (ili bilo kog drugog) književnog dela u beleženju nacionalne prošlosti, a zatim se, čak i kao takvo, redukuje na sredstvo očuvanja srpskog naroda u BiH. Potom sledi niz uopštavanja - oduzima se lokalni i regionalni kolorit Zmijanju koje se unapređuje u simbol „stradanja“ i „patnje“ čitavog srpskog naroda, i to od Kočića do danas (pošto je, kako smo videli, ta sudbina tada i sada „gotovo podudarna“). Najavljeno „objektivno“ čitanje i razmatranje estetskih i poetičkih vrednosti Kočićevog dela tako nestaje iz autorovog vidokruga, a knjiga se gradacijski razvija do velikog finala, u kom Maksimović govori o „tragičnoj‚ dejtonskoj sudbini‚ srpskog naroda, te još besprizornijim‚ ponavljanjima istorije‚ kroz razne oblike perfidnih unitarizacija, bošnjakizacija i islamizacija nesrećnog bosanskog i hercegovačkog prostora, kroz ponovno povampirenje teorija o utapanju srpskog nacionalnog imena, identiteta i jezika, u nekakvu komičnu bosansku naciju‚ i još posprdniji bosanski jezik‚ te kroz stvaranje vještačke državne kreature za koju je unaprijed poznato da nema istorije, a zatim je još jasnije da nema sadašnjosti, a najmanje će imati budućnosti.“ (str. 212)
Autor, očigledno, ne vidi nikakav problem u tome da radi u državnoj ustanovi i istovremeno zagovara ideje koje su u suprotnosti sa potpisanim međudržavnim sporazumima i zvaničnom politikom Srbije, koja je potpisnik i garant Dejtonskog sporazuma, i da „vještačkom državnom kreaturom“ proglašava međunarodno (i od Srbije) priznatu državu.
Najzad, kao osveženje od teme tragičnog usuda, autor se izgleda vraća svojoj matičnoj oblasti, ispisujući poslednje rečenice koje zvuče komično a tiču se Kočićevog boravka u Beču, kao jednom od vodećih evropskih kulturnih i naučnih centara. Otkud sada odjednom Kočić u takvom Beču, koji je do maločas bio politički centar „osovine zla“ i tlačenja srpskog naroda u BiH? Kako pomiriti „velike tokove evropske literature“ sa Evropom kao mrskom „kumicom“ te „vještačke državne kreature“ zvane BiH? I, uopšte, kako se sada Kočićevo delo smešta u evropski kulturni i književni kontekst, kada se prethodno insistira na tome da je njegov angažman i značaj nacionalni?
O najavljenim iskustvima savremenih metodoloških škola, dakle, možemo govoriti samo ako savremenost protegnemo na dvesta ili trista godina unazad, pošto se ovakve postavke više ne predaju ni u pačijoj školi, a ne-dao-Bog da ih neko još i zastupa u tekućem teorijskom diskursu. Za susret Kočićevog dela sa savremenim metodološkom školama, od kojih bi svakako najrelevantnije bile novi istorizam, kulturni materijalizam i postkolonijalna kritika, biće potrebni proučavaoci koji čitaju još neko pismo pored Vukove ćirilice i znaju i za autore čija se prezimena ne završavaju na ić.