Dramu Kralj Betajnove napisao je najveći pesnik i stilista slovenačkog jezika i to u turbulentno vreme početka XX veka – u špicu dramatičnog raslojavanja siromašnog, ruralnog društva i nastajanja kapitalizma u gruboj, pljačkaškoj akciji prvobitne akumulacije. Kada je igrana prvi put u novom tetaru novog vremena i nove države – JDP, kao prva premijera, bila je još jedan obračun sa trulim i kriminalnim društvenim odnosima i to kao znak pobede nad njima i kao izraz vere i nade u novi, pravedniji svet koji je upravo počeo da nastaje pobedom nad nacizmom, uz ogromne ljudske žrtve i patnje miliona ljudi. Visprena studija karaktera u ovom komadu pruža sveobuhvatnu sliku nepravednog društva u usponu i osvetljava sprege mračnih i nasilnih društvenih grupa – pre svega krupnog kapitala i moćnog klera. Žalosno je što drama Kralj Betajnove u globalu i u detaljima, pruža tačnu sliku savremenog povampirenog kapitalizma koji, koristeći iste metoda otimačine i ucene, ubistva i prinude – uspostavlja ponovo, jednom izbrisani društveni poredak zla i grube sile.

Predstava reditelja Milana Neškovića i ansambla Jugoslovenskog dramskog pozorišta bavila se surovostima tehnike osvajanja vlasti po svaku cenu, ali, tražeći i slikajući metode otimačine i nasilja, oslonila se na lične karakteristike likova a izbegla asocijacije o društvenom kontekstu i širem značenju scenskih akcija. Kantor u igri Nenada Jezdića je bezobzirni i kapriciozni magnat, poput junaka TV serije I bogati plaču. Tako je i Maks Krnec Nikole Rakočevića površni, infantilni, sitni pobunjenik i potisnuti ljubavmik, umesto autentičnog revolucionara koji se herojski i svesno žrtvuje za pravdu. Nagomilana scenska sredstva, bez dubljeg sadržaja i studije društvenih odnosa i karaktera, daju opšti utisak šunda kao glavnog izraza sadržaja i banalne forme koja ne navodi na sadržajnije preispitivanje stanja o kome se govori. Otuda su bile u predstavi moguće i kapitalne greške u vođenju radnje, gde pored histeričnog vikanja likova jednih na druge i nemotivisanih preokreta, lik koji pomaže Kantoru u sasvim teatralnom, kičerskom ubistvu Maksa, već u sledećoj sceni, kao Sudija vrši policijsko-sudsku istragu o dotičnom ubistvu...

Predstavu otvara vesela igra dve mlade rođake – jedna je Francka, Kantorova kćerka, igra je Milena Živanović, a druga mlada Kantorova bratanica kojoj je on ubio oca i oteo imanje. To je Nina, koja ima opasne noćne more jer je prisustvovala tom ubistvu. Ovaj lik razigrano i nešto previše erotizovano, do pedofilskog odjeka, igra mlada Mina Obradović. Dakle Francka će se udati za lokalnog mladog kapitalistu, ali sasvim nezanimljivog i čak grubo tupavog, samoljubivog, ali i trpeljivog momka koji će tragično završiti u zatvoru, kao krivac, samo zato što je njegovom puškom Kantor ubio Maksa.

U ambijent devojačke radosti zbog najavljenog venčanja, ulazi Maks Krnec, prva ljubav mlade Francke i počinje scena oplakivanja propale ljubavi, ali površno i skakutavo, bez tragičnog naboja, kako ju je zamislio pisac. Jer, Maks je morao da napusti studije u Beču jer je njegov otac ostao bez poseda. Naravno na prevaru mu ga je oteo Kantor – vajni Kralj Betajnove. U razgovoru dvoje mladih, nekadašnjih ljubavnika, otkrivaju se važni podaci o suštini dotadašnjeg i kasnijeg sukoba osvajača vlasti po svaku cenu i siromašnog bezemljaša, bivšeg studenta i radničkog tribuna, koji će pokušati da se suprotstavi moćnom Kantoru, ali će ga ovaj surovo ustreliti i optužiti drugog za taj čin. Dakle Ivan Cankar ne gubi vreme – od prvih rečenica u prvim scenama on otvara provaliju tagičnog sukoba pravde i nepravde i nadalje ceo komad vodi u tom pravcu.

Nažalost, reditelj Nešković i ansambl predstave, potpuno zanemaruju dubinu i silinu sukoba u delu, a bave se površinskim izrazom pojedinačnih, ličnih sukoba. I ne samo to. Razvijajući radnju preko susreta dva najmoćnija čoveka celog kraja – sveštenika, župnika i Kantora industrijalca, ubice i političkog kandidata, mi pratimo skoro pomodni susret dvojice bonvivana, u čemu se naročito ističe napirlitani pop u banalnoj i samodovoljnoj igri ciničnog Vojina Ćetkovića. Iz nepoznatih razloga njihovoj sceni, kao neki nemi svedok, prisustvuje neki enigmatični lik – Nebojša Milovanović, za koga se posle ispostavi da je pomenuti sudija – saradnik na ubistvu! Srećom tu se ubrzo pojavljuje jedini ozbiljno prostudiran i pametno postavljen lik starog Krneca, Maksovog osiromašenog oca, sada već pijanca i skitnice bez dostojanstva. Ovaj istinski lik odlično je, sa puno tragičnog shvatanja situacije i minimalistički čisto odigrao Mihajlo Janketić. Već kako dalje idu stvari, tu se pojavljuje jedna žena, sasvim iz američkih TV serija o bogatašima, kao da je izašla iz modnog časopisa, banalna i prosta, ubijena u pojam – druga supruga Kralja Betajnove, Hana, bivša služavka, što u delu ne postoji kao indikacija. Igra je površno i banalno Anđelika Simić.

Ono što u delu ima tragični naboj i osvešćenje društvenih protivrečnosti i ono što bi se lako moglo čitati kao savremena poruka i poziv na pobunu protiv sprege kapitala, klera i kriminala – pažljivo je maskirano razigranim i skoro podetinjilim igrama karaktera i povremeno veselim mizanscenom. Ali, zato je  u važnim scenama sukoba mizanscen potpuno mrtav. Glumci sede i pričaju, čak i kad viču jedan na drugoga, tako da suština ostaje potpuno zametnuta i otuđena. Opasni utisak šunda i otuđenja nas opseda sve više kako se približava drastični kraj – trijumf zla, Kantorov završni predizbornio govor, scena koja direktno asocira na veliki kraj komada Neprijatelj naroda Henrika Ibzena.

I tako dalje i tako dalje, sve dalje od istine i dubine, daleko od tragične poezije kojom se bavio veliki pesnik i borac za pravdu, Ivan Cankar.