Neopravdano zapostavljen u Betonu (eh, sačekali smo da bude detronizovan sa mesta upravnika Biblioteke grada Beograda), Jovan Radulović je i „u egzilu“ marljivo „gradio svoje svetove“ čiji vidikovac nikad nije gubio vizualni kontakt sa jamama i „vekovnim mržnjama“. „Vernost sebi“ potvrđuje i njegov novi roman Od Ognjene do Blage Marije, koji ima svega dva problema: kao književni tekst je slab a kao publicističko štivo tendenciozan.

Roman je zamišljen kao neka vrsta scenarija za TV-dramu povodom operacija hrvatske vojske „Bljesak“ i „Oluja“ izvedenih početkom avgusta 1995. godine. Većina poglavlja oblikovana je kao idiolekatski monolog nekog od nekoliko glavnih likova. Sam kasting je socio-psihološki predvidljiv, ali i staleški zasnovan: jedan lik je seljak, drugi istoričar&političar, treći sveštenik, četvrti vojnik (strani oficir), peti vojnik (pripadnik srpskih specijalnih jedinica). Kao i u svakoj dobroj slaninici, monolog treba prošarati dijalogom a individualni ispovedni ton obogatiti masovkama nepristrasno snimljenim širokim objektivom kamere. Otuda prizori bežanije i rasula u srpskoj komandi, zločina hrvatske vojske, a tu je i jedna scena herojske pogibije krajiškog vojnika dostojna Bulajevićevog filmskog rukopisa (samoubistvo kašikarom uz pogrdne povike upućene ustašama). U skladu sa svojim obrazovnim kompetencijama i profesionalnim statusom nastupaju i govore Radulovićevi junaci: seljak Kuzman brine o sudbini svoje porodice i stanju traktorske prikolice – hoće li izdržati prinudni put do Srbije; kanadski pukovnik Lesli, budući kulturološki drugi, dakle, objektivna instanca po sebi, izvodi uopštavajuće zaključke o podneblju, narodu i ratu; kaluđer Nikodim brine i o duši, i o narodu, i o svom magarcu Sandokanu. Posebno su zanimljivi likovi Markana, profesora istorije i ministra prosvete u Vladi RSK i lik označen imenom Šmrk (nickname?), nihilistički egocentrik, ratni zločinac i profiter koji je nekada službovao u legiji stranaca. Gotovo se samo po sebi nameće da je lik Markana alter ego samog autora, Jovana Radulovića, pisca (profesora književnosti?) i ministra inostranih poslova u „krajiškoj vladi“. Osnovne odlike kojim je obdaren ovaj lik osnažuju vezu sa autorom romana: Markan se u vlasti obreo silom prilika, politikom se bavi iz opšteg, nacionalnog a ne ličnog interesa, kao političar je nekorumpiran i iskreno pati zbog tragedije svog naroda, u migraciju kreće potpuno nepripremljen, bez službenog vozila i crkavice za crne dane, peške kao deo izbegličke kolone. Zbog predanosti jalovom poslu zaštite narodnih interesa i okruženosti sumnjivim saradnicima i Kuzman će ga prekoriti: Markane, Markane, brate rođeni, dokle ćeš svakom govnu biti stožina? (72). (Treba li možda u ovim rečima prepoznati samokritičku sumu Radulovićevog javnog učinka u Krajini?)

Kada se jedan pisac odluči da piše o „padu Krajine“, tj. o završnim operacijama hrvatske vojske kojima je rat u Hrvatskoj okončan a Zagreb povratio kontrolu nad RSK, praćenim ratnim zločinima i velikom migracijom srpskog stanovništva (većina se ni do danas nije vratila u svoje kuće), očekivano je da knjiga bude nabijena patosom jednog traumatičnog mementa. Ali kada se pisac fokusira na kraj rata i duge kolone srpskih izbeglica a „zaboravi“ da pomene proterivanje hrvatskog stanovništva u Krajini ili raketiranje hrvatskih gradova tokom rata; i posebno kada je pisac kao ministar direktno učestvovao u definisanju i sprovođenju ratne politike krajiških Srba (zbog koje je u Hrvatskoj pravosnažno osuđen u odsustvu), onda je njegovo pisanje izraz nečasnosti i licemerja.
Radulović piše onu vrstu proze uronjenu u velike naracije, nastojeći da objasni uzroke vojnog poraza i nacionalnog debakla. U završnici romana, razočarani Markan poentira: Hrvati su nas nadjačali, Srbija izdala i prodala, Ujedinjene nacije ne vide i ne čuju... (146) Uzrok vojnog poraza intrigira i pukovnika Leslija, koji se pita zašto se branioci Knina nisu bolje utvrdili i iskoristili prirodne prednosti terena: Ludost i samo ludost je mogla držati ovakav grad nebranjenim (27). Ipak, uzroci poraza leže i u nekvalitetu ljudskog materijala, posebno liderskog kadra: Da smo bolje ljude od ovih što su nas vodili imali, danas bi kapu nakrivili i veselo vino pili (41). Paradoksalno, ovo opet poentira Markan, ne osećajući ni dram lične odgovornosti za „nedobro“ vođstvo, nijednom rečju ne dovodeći u pitanje apsurd saoizacije teritorije Hrvatske.
Još paradoksalnije, ispostavlja se da pravi adresat Radulovićeve kritike nije hrvatska već srpska strana, jednako ona koja je započela, podržavala pa napustila hegemoni projekat utvrđivanja „zapadnih srpskih granica“ kao i Miloševićevi maskirni misionari. Eto otkuda lik Šmrka (alias Legije) na čija pleća treba svaliti sve zločine, pljačke i nasilja koje je počinila srpska vojska i time moralno delegitimizovala pravednu borbu za SAO. Radulovićevo pismo sklono je etno-psihološkim generalizacijama, te tako pukovinik Lesli uviđa: Tada nisam znao ono što ću veoma brzo saznati: da je narod koji je stalno udaran i bijen pun slepe mržnje i retko dobro razmisli pre nego što će nešto učiniti (50). Pošto je zločin natovaren u ruksak JSO-a, nasilje domicilnog stanovništva opravdano povesnim zakonom akcije i reakcije, autoru je preostalo da instalira Kusturičinu viziju iz Andergraunda: Markan sanja da Krajinu, sa svim onim po čemu su nas pamtili (85), naseli na nekom ostrvu, daleko od verolomne braće i zlikovačkih suseda.

Roman Od Ognjene do Blage Marije pisala je ispisana ruka etno-regionalnog pisca, ali ga je pisala brzo, nedorađeno uz neopravdana ponavljanja motiva i neiskorišćen materijal koji je ovu prozu mogao voditi ka mirotvornim tipovima poetika. Ali ruka ministra u egzilu, direktno odgovornog za besmisao balvan-revolucije i njeno nasilje prema drugima, umesto u patosu estetike utehu je potražila u retorici falsifikata i providnog samoopravdavanja. Na neki način, nova Radulovićeva proza iscrtava jednu od završnih tački onog ideološkog kruga koji je u srpskoj literaturi počeo da opisuje Danko Popović. Njegov Milutin je tražio istorijski revanš, dok Radulovićevi junaci infantilno beže pred svojom savešću autoviktimizacijom i svaljivanjem krivice na sve druge: na one od kojih su poraženi, na one koji su ih „izdali“, na nas, potomke, koji svu tu nemirisnu smesu moramo da gutamo bez ikakvog otpora.