Autorska ekipa projekta Miloš Crnjanski ušla je vrlo ambiciozno u pripremu ove pozorišne hronike. Očigledno je da su istražili mnogo dostupnih biografskih i istorijskuh izvora, da bi sagledali ličnost i delo ovog proslavljenog pesnika i pisca, čiji život obiluje dramatičnim preokretima i neočekivanim događajima, uz neodoljiv šarm enfant terrible-a, kakvim se Crnjanski stalno predstavljao.

Nije nebitna činjenica njegovo totalno nesnalaženje u političkim okolnostima, koje su doduše, u vreme njegovog bogatog života – bile zaista začudne i začuđujuće, tako da ni mnogo visprenije političke persone u svetu, nisu našle pravi odgovor na pitanja koja su postavljana na istorijskoj pozornici. Srpski patriota, rođen u Rumuniji, bio je vojnik Austrougarske carevine u ratu protiv Srbije! To je svakako jedna od prvih kontraverzi koja je Crnjanskog trajno obeležila – stvorila kod njega neki neizlečivi bol i osećaj krivice, sa kojima se borio do kraja života. Njegovo pesničko delo uveliko pokušava da odgovori na njegove unutarnje borbe savesti i dokazivanja pripadnosti. Bonvivanski život između dva svetska rata u Beogradu i po Evropi, rezultirao je očekivanom opsesijom uređene države i simpatijama za, tobožnji prosvećeni apsolutizam, austrijskog mazala Hitlera, čoveka koji je na krilima nacionalne osvete pokrenuo tragično klatno istorije i u međuvremenu fascinirao mnoge evropske mudre glave, za sobom ostavivši pustoš. Bekstvo Crnjanskog u London uz poraženu kraljevsku i državnu elitu Srbije i Jugoslavije, ostavilo ga je u nesrećnom izgnanstvu i mučeništvu neprilagođenosti dvadesetak godina, do organizovanog povratka u domovinu. Vratio se na izričit zahtev nove vlasti SFRJ i Beograda, na predlog Ambasadora i uz asistenciju Aleksandra Rankovića, glavnokomandujućeg policijskih snaga čuvara Revolucije, protiv koje je sam Crnjanski bio svim srcem. Još jedna nedoslednost, pesnički hir ili ljudska neodlučnost – i opet neprilagođenost.

Kad se vratio u Beograd, postao je pravi celebrity i to primao smireno i zahvalno. Mera njegove uvaženosti bio je Nobelovac Ivo Andrić, sa kojim je podelio stručnu javnost i široko čitalište. Danas se Crnjanski smatra jednim od stubova srpske i jugoslovenske kulture i literature. Uz sve to, zanimljivo za biografsku dramu, imao je vrlo složen privatni život, sa puno zanimljivih detalja – sumnji i poraza, frustracija i nerešivih dilema. S obzirom na veliki rad u pripremi ovog komada, autorska dramaturška ekipa, mogla je sklopiti i mnogo zanimljiviji pozorišni projekat. Ovako, ostali smo na praćenju jedne prilično uobičajene hronike, u kojoj je Crnjanski igrao glavnu ulogu, iako je zapravo bio samo statista na sopstvenom životnom putu.

operatheatremadlenianum.com

Ta objektivna slika stvarnosti prikazana je u predstavi Ivane Vujić i saradnika, u koprodukciji Madlenianuma i BITEF teatra, sasvim ofrlje izabranim sredstvima ilustrativnih skica: foto i video materijalom i plesno-glumačkim scenicama, koje izvode mladi glumci i glumice, verovatno još studenti slabih glasića i neoformljene glumačke aparature, sa povremenim plesnim numerama članova Bitef dance company. Ova scenska kompaserija prati jednu pravolinijsku, porodično-pesničku priču, u kojoj glumac Tihomir Stanić igra preterano frustriranog pesnika Crnjanskog u raznim opštim situacijama, koje deluju sasvim poznato i ponešto banalno, za tako kompleksan život jednog neobičnog stvaraoca. U igri Tihomira Stanića nema nijansi – on je manje ili više ljutit iz scene u scenu, a ponekad i recituje stihove velikog pesnika, kao daleki ođek nebeskih lomova duše jednog čoveka, koji se osećao izdan ili kao izdajnik sam, nemoćnog da uhvati kormilo ni svog života ni talenta, a pogotovo ne istorije i stvarnosti. Na slikama koje se prikazuju kao video projekcija na zidovima pozornice za vreme predstave, Crnjanski deluje smireno, mudro i svestan svojih vrednosti, a u predstavi je neprestano u grču i besu neshvaćenog primadona. Sećam se da je Stanić slično igrao i ulogu Milovana Đilasa, pa je ovo ipak, jedno neodgovarajuće ponavljanje, ne baš primereno liku koji igra.

Najslabija tačka celog projekta je nemušta i nepotrebno distancirana, krotka i potištena Danica Maksimović, u ulozi žene Miloša Crnjanskog – Vide. Njena tužna, pihtijasta strepnja nad njim, njeno podaničko pristajanje na sve, iako se ništa i ne događa, izraz je potpuno zastarele i isprazne frazeologije o odanosti žene velikog čoveka. I nekoliko ostalih likova – od neverovatno banalne pojave dvojice službenika britanske Vlade, koji su prikazani kao površna slika homoseksualaca iz kafanskih viceva, pa do članova grupe za pritisak iz Izbegličke organizacije, vatrenih protivnika Tita i Nove Jugoslavije, kao i ilustrativnih postavki glavnih lica u mladosti, kao sa razglednica i porodičnih fotografija – bili su deo slike, gde su naivno i neubedljivo zvučali knjiški dijalozi, letimično postavljeni i izvedeni.

Predstava-hronika o Milošu Crnjanskom, iako nudi sredstva multimedijske produkcije, zapravo je pravolinijska priča – skoro gimnazijski životopis poznate ličnosti, sa osvrtom na njegovo vreme. Slike na video projekciji, kao i mizanscen, dijalog, koncept likova, linija radnje..., sve je to bilo samo još jedno lice iste priče bez prave dramatike – sporo, razvučeno, samodovoljno, nikom namenjeno i dosadno prepričavanje nemaštovite literarne građe.