Verovatno najupečatljivija teza po kojoj će knjiga „Nebeska Jugoslavija“ ostati upamćena, glasi da do smrti SFRJ nikada nije ni došlo. Takav zaključak je sasvim logičan, ističu autori Vjekoslav Perica (profesor na Odsjeku za povijest Filozofskog fakulteta u Rijeci) i Mitja Velikonja (profesor studije kulture na Fakultetu društvenih nauka u Ljubljani), pošto ta zemlja i dalje postoji u glavama ljudi, u kulturnim pojavama i procesima, u svakodnevnim i neformalnim društvenim i kulturnim praksama.

“Nebeska Srbija” i “Nebeska Jugoslavija”

No, dok ovu kulturološku neumrlost bivše Jugoslavije autori smatraju „javnom tajnom“, oni idu i dalje, tvrdeći ne samo da bivša SFRJ nije umrla, nego i da ona ne može da umre, pošto se, po njhovim rečima, oko nje u međuvremenu konstituisala mitologija donekle modelovana prema mučeničko-herojskom modelu kosovskog mita, što garantuje neku vrstu besmrtnosti. Jugo-mitologija, drugim rečima, ima svoje junake, svoje heroje-mučenike, svoju ikonografiju i geografiju, pa joj nije tako lako doći glave. Otuda, dakle, i naslov ove knjige „Nebeska Jugoslavija“, kao, dakako, pandan „Nebeskoj Srbiji“. Politikolozi, stoga, mogu biti mirni i ne uzbuđivati se previše zbog teze o neumrlosti bivše SFRJ, pošto je reč o kulturološkom, ne političkom opstanku, za koji Perica i Velikonja, reklo bi se, mnogo i ne haju. Njih, pre svega, interesuju kulturne forme i simboli koje je ta Jugoslavija stvorila, pogotovo u kasnijoj fazi svog postojanja tokom poznih sedamdesetih i osamdesetih godina, kao i kulturne forme koje su opstale nakon političkog nestanka te Jugoslavije a koje se obnavljaju poslednih godina i decenija.

U te kulturne forme i prakse, ili ono što Perica naziva postjugoslovenski „alternativni herojski panteon“, ulaze, taksativno: heroji antiratne ideologije (Suada Dilberović, Olga Sučić i Srđan Aleksić), sportski YU heroji (Mate Parlov, Mirza Delibašić i Dražen Petrović), heroji-mučenici jugoslovenske škole rokenrola (par Margita Stefanović - Milan Mladenović, kao i Branimir Džoni Štulić – koji je, jelte, fizički preživeo ali muzički umro sa raspadom stare države), heroina postkomunističke kinematografije Sonja Savić, kao i vrhunska humoristička dostignuća koja predstavljaju Miljenko Smoje, Feral Tribune i Top lista nadrealista.

                                                                                     Mate Parlov u akciji

Od orijentalizma i balkanizama do „novog jugoslavizma“

Drugu atraktivnu tezu koja bi mogla da obezbedi dug život ovoj knjizi iznosi Velikonja u delu knjige „Rock’n’Retro“ – novi jugoslavizam u slovenačkoj popularnoj muzici“. Kako Velikonja pokazuje, u ideološkom imaginarijumu savremene slovenačke popularne muzike prisutna je mahom pozitivna slika Jugoslavije. Istražujući ovaj fenomen, on posebnu pažnju poklanja i odnosu između ovih pozitivnih predstava o SFRJ prema dominantnoj, prevashodno antijugoslovenski i nacionalistički orijentisanoj slovenačkoj kulturi.

Daleko od toga da predstavlja marginalno pitanje jedne marginalne kulturne forme u jednoj od marginalnih država nastalih posle raspada Jugoslavije, Velikonji ova analiza omogućava da definiše ono što on naziva „novi Jugoslavizam“ – diskurs koji o bivšoj Jugoslaviji nastaje na veb portalima, u kulturnim formama, sećanjima i remitologizacijama druge generacije. Na tragu orijentalizma Edvarda Saida i balkanizma Marije Todorove, Velikonja „novi jugoslavizam“ shvata kao „kompleksnu, višeslojnu, šizofrenu i konfliktnu ideologiju, koja se rađa kako unutar tako i izvan njenih nekadašnjih granica, i koja govori o Jugoslaviji. Taj jugoslavizam se javlja i u popkulturnom mejnstrimu i u alternativama u koje se ili tiho uvodi, uvlači, ili nailazi na odlučno suprotstavljanje. U oba slučaja reč je o aposteriornoj konstrukciji slika jugoslovenskog političkog sistema, društvenog uređenja, kulturne produkcije, nekadašnjeg života a, svakako, i partizanskog otpora“.

Dok mi se identifikovanje diskurzivne formacije „novi jugoslavizam“ čini analitički potentnim, za pojam „Nebeske Jugoslavije“, čak i kao metaforu, priznajem, imam manje sluha. Jer, ako bismo isuviše bukvalno shvatili ideju o „Nebeskoj Jugoslaviji“, onda bi zaključak bio da je besmrtna i „Nebeska Srbija“, i to u svom jednom-zauvek uspostavljenom, bezvremenom i nepromenljivom obliku. Takav bi se zaključak, dakako, svideo srpskim nacionalistima, koji veruju u jedinosušnu i večnu ideju nacije i nacionalne mitologije, ali ne i onima koji bi da Srbiju i srpsku kulturu vide izmenjenu i dinamičnu. Prema tome, ako uzmemo da SFRJ nije umrla, onda glavni razlog za to, naravno, nije u tome što se njena mitologija modelovala delimično po uzoru na herojsko-mučeničku matricu kosovske mitologije, koja omogućava trajnost kulturnim formama i idejama, nego kontinuitet i jačina kulturnih praksi koje Jugoslaviju održavaju ili obnavljaju, a koje Perica i Velikonja, videli smo, precizno identifikuju. Istina, treba reći da ova knjiga, iako je blagonaklonija prema Jugo-mitomaniji i „Nebeskoj Jugoslaviji“ nego prema njenom srbofilnom parnjaku, ipak insistira na kritici (obe) mitomanije.

                                                                                          Mitja Velikonja ispred zida

Izdavač Ivan Čolović i koautor Vjekoslav Perica u odabranom društvu kulturološkinje i književne kritičarke Katarine Luketić i istoričarke Dubravke Stojanović u Rijeci

I posle Jugoslavije, Jugoslavija

Nedovoljno ubedljiv i naglašenije apologetski je, po mom sudu, apriorističko-glorifikujući stav koji prema Drugom svetskom ratu i NOB-u iznosi Perica na početku knjige. Tako, dok se lako saglasiti sa njegovom ocenom da države nastale na prostoru bivše SFRJ „nisu postale uspješne ni po minimalnim standardima najrazvijenijeg dijela svijeta, a nisu se uspjele formirati ni kao nacije“, danas nema mnogo onih koji bi potpisali sledeći autorov stav: „Oslobodilački, odbrambeni i pravedni rat koji je stvorio socijalističku Jugoslaviju, naime Narodnooslobodilački rat (1941.-1945.), odnosno antifašistički pokret jugoslavenskih naroda, najvažniji je povijesni događaj uopće u cijeloj (pred-modernoj i modernoj) povijesti jugoslavenskih naroda“. Ovo u knjizi ne dolazi kao analitički zaključak, nego kao apodiktički sud i takoreći početna premisa, koja je u suštini nepotrebna i odudara od ostatka materijala, koji u osnovi izučava kasnojugoslovenske i postjugoslovenske kulturne prakse. Nakon ove uvodne ocene, slede znatno blaže kvalifikacije u odeljku „NOR u globalno-komparativnoj perspektivi“, u kom Perica pominje nemačku vojnu nadmoć i česte partizanske poraze, relativno mali broj partizana sve do 1944, kao i partizanske zločine. Ovde je reč, doduše, o stranim izvorima i percepcijama NOR-a, ali ipak ostaje nejasno kako NOR može biti i jedno i drugo.

U najkraćem, knjiga „Nebeska Jugoslavija“ nesumnjivo pokazuje potrebu dubinskog angažmana sa jugoslovenskim i post-jugoslovenskim kulturnim nasleđem. Najzanimljiviji prilozi dvojice autora dolaze iz vremena i tema koje su im, čini se, i generacijski i ideološki bliske – poznije jugoslovenske kulture i pop-kulturnih ikona, kao i postjugoslovenske remitologizacije, njenih pobornika, uzroka, dometa i ishodišta. Velikonja je posebno ubedljiv u svojim analizama, u kojima, nasuprot uobičajenom poimanju, govori o tome da su nosioci postjugoslovenske kulture ne toliko starije generacije koje nostalgično gledaju na svoju bivšu domovinu, već prevashodno mladi, koji u toj remitologizaciji vide potencijal kako za afirmisanje dela identiteta koji štrči iz opšteg evropskog miljea, tako i za subkulturnu i subverzivnu (a možda i potencijalno revolucionarnu) delatnost koja ide nasuprot dominantnoj, uniformnoj i ideološki isključivoj nacionalističkoj kulturi.