Izveštaj srećnog zamorca
Viktor Ivančić: Zašto ne pišem i drugi eseji
(Fabrika knjiga, 2010)
Nova knjiga, Viktora Ivančića, Zašto ne pišem i drugi eseji, sastavljena od tekstova koji su mahom nastali u godini posle gašenja Ferala – četiri duža eseja, od kojih se tri mogu pronaći u časopisu Reč i desetak novinskih članaka/polu-eseja, koji su objavljivani u bosanskohercegovačkim Danima i samostalnom srpskom tjedniku Novosti, predstavlja čvrstu i ubojitu satiru, kao i stilski savršeno ujednačenu proznu celinu. Tematska okosnica zbirke, a samim tim i svakog teksta u njoj, jeste piščevo otvoreno i potpuno slobodno (sviftovskim jezikom razuzdano) rasvetljavanje mehanizama zla, kao i strategija njegove mimikrije, odnosno otkrivanje osnova na kojima počiva i korodira hrvatsko, posleratno, kvazidemokratsko i kvazikapitalističko društvo “medijalizovane aktuelnosti“ (u sferi Bodrijarovske informacije događaji postaju lišeni smisla, tj. derealizovani, da bi zadobili veštačku težinu poput robe i zahvaljujući toj apstrakciji vrednosti, postali zamenjivi jedni drugima na tržištu informacija), ali i svako drugo društvo u tranziciji, uključujući i naše: „... u tranzicijskim zemljama – karakterističnim po tome što će svaki sustav i svaka institucija već u projektnoj fazi biti zamišljeni kao betonski neboderi na temeljima od kartona – imamo posla sa medijskom proizvodnjom pravne države, što znači da se pravna država, presudni regulator života u zajednici, konzumira uglavnom kao oblik masovno-medijske zabave“ (Zašto ne pišem i drugi eseji, str. 49). Polazeći od analize stanja u sektoru javnog informisanja, kao i stava da pravna država svoju moć realizuje i potvrđuje upravo preko medija insistirajući na apsolutnoj transparentnosti (pravu da svaki građanin sve zna), a posebno Hrvatska kao post-tranziciona država korporativne sprege političara i tajkuna (ratnih profitera i zločinaca), Ivančić iznosi bespoštednu kritiku svih segmenata jednog kvazidemokratskog društva, u (za sada) nepovratnom procesu raslojavanja, koje se u jednom trenutku smene ideologija odlučilo za drugačiju formu represivnog mehanizma, što nam autor sam potvrđuje: „Kapitalizam je u ove prostore ulazio kroz stražnja vrata, poguran nacionalističkom jurišnom silom, da bi danas ostao baštinik iste vrste energije. Politički razbojnici omogućili su uspon istoj takvoj ekonomskoj sorti; vladajući sloj utvrdio se besprijekornom koordinacijom barbara. Hraneći medije redovitim indiskrecijama iz svoga poslovnog i privatnog života, koje su kozmetički obrađene tako da imaju auru hrabrosti i muške vizije, oni su stvarni kreatori službenoga pogleda na svijet“ (str. 142).
Zbirku Ivančićevih eseja slobodno možemo okarakterisati kao vrhunsku književnost, u kojoj dolazi do sprege između teorijskog (Ivančić se koristi alatom savremenih filozofskih, kulturoloških, političkih i drugih teorija) i novinarskog diskursa (autor opisuje konkretne situacije i događaje sa postojećim ličnostima), iznetoj u formi satire (ravan fikcije). Njegovi tekstovi počivaju na čvrstoj logici i postupnom razlaganju fenomena kojima pristupa, kao i na nizu neočekivanih obrta punih humora, posle kojih sledi poenta. Autor zauzima specifičnu autoironijsku poziciju (naracija teče u prvom licu), koja mu zajedno sa sveprisutnim humorom omogućava da se distancira od moguće pozicije autoriteta. On ne želi da pridikuje i propoveda (iako se u esejima često obraća nekoj ličnosti ili čitaocu), već osvetljavajući fenomene, po njegovim rečima, one koji su poznati svima, a time i najskriveniji, dovodi do uvida u apsurdne istine post-tranzicionog društva.
Analizirajući prirodu medija (centralna tema zbirke Zašto ne pišem i drugi eseji), Ivančić u „završnoj fazi uklanjanja ogledala“, odnosno sfere medijskog polja determinisanog isključivo logikom tržišta, uočava hiperprozirnost odnosa: političar – vlasnik (tajkun) – urednik – novinar, tj. odnosa moći, novca i uređivačke politike, gde se interesnim umnožavanjem željenih informacija dovodi do apsurda i sam čin pisanja za novine. Izvodeći posledice ovog procesa do krajnjih granica, a to su glasila sa sadržajem oslobođenog svakog smisla, idealne novine bi onda bile slikovnice sa reklamnim pamfletima, a u krajnjoj konsekvenci od novina bi ostalo samo ime, impresum i prazne stranice.